Πέμπτη 15 Νοεμβρίου 2012

21 - Η τιμή των αγίων και των λειψάνων κατά τους τρεις Ιεράρχες

Αναδημοσιεύουμε εδώ το Δ' κεφάλαιο (κείμενο και σημειώσεις) από τη διατριβή του Πρεσβύτερου VIOREL DINCĂ με τίτλο: "Η τιμή των αγίων και των λειψάνων κατά τους τρεις Ιεράρχες". Η διατριβή υποβλήθηκε στο Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ.
  
Το Δ' κεφάλαιο διαπραγματεύεται τα λείψανα των αγίων, τη θεολογική προσέγγιση προς αυτά, την αφθαρσία τους, τη θαυματουργή και ιαματική δύναμη τους, το τεμαχισμό και τη μετακομιδή τους, όπως και τη χρήση τους στα εγκαίνια ναών και την αποδιδόμενη σ' αυτά τιμή και προσκύνηση.
  
Η διατριβή είναι διαθέσιμη εδώ.
 
ΤΑ ΛΕΙΨΑΝΑ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ
  
1. Η θεολογικ προσγγιση περ των ιερν λειψνων
  
Σε όλες τις εποχές, απέναντι στα λείψανα του ανθρώπου υπήρξε σεβασμός εκ μέρους των εν ζωή ανθρώπων, που φρόντιζαν για τον ενταφιασμό με ιδιαίτερη τιμή. Αυτή η τιμή πηγάζει από την πίστη στην αθανασία της ψυχής, πίστη που συνήθως συνδεόταν στενότατα με τον ενταφιασμό του σώματος. Όμως, στο Χριστιανισμό αυτή η πίστη έχει μία δυνατή δογματική βάση. Το σώμα θα συμμετάσχει μαζί με την ψυχή στην αιώνια ανταμοιβή, ή στην αιώνια τιμωρία, εφ΄όσον συνυπήρχαν, και θα αναστηθεί στη μέλλουσα κρίση. Πολύ περισσότερο το σώμα του ανθρώπου είναι «νας του Αγου Πνεματος»531, για το οποίο ο απόστολος των εθνών αναγγέλλει ότι μεγάλη και αιώνια τιμωρία θα υποστούν εκείνοι, που θα τον καταστρέφουν: «ε τις τν ναν το Θεο φθερει, φθερε τοτον Θες· γρ νας το Θεο γις στιν, οτινς στε μες»532. Η θεία χάρη παρέδωσε μεγάλη τιμή σ΄ εκείνο που κάποτε προκαλούσε ακαθαρσία στον άνθρωπο που ερχόταν σε επαφή με σώμα νεκρού533. Τα ιερά λείψανα είναι ο καρπός του Αγίου Πνεύματος που μαρτυρεί και ενεργεί υπέρ Χριστού. Η θεία χάρη κάνει αυτή την διαφορά, την οποία τονίζει και ο Μγας Βασλειος: «Σγκρινον τονυν τ γενσει τν θνατον και πασαι δυρμενος τν τς τιμας παλλασμενον. τε ουδαοι πθνσκον, βδελυκτ ν τ θνησιμαα· τε πρ Χριστο θνατος, τμια τ λεψανα τν σων ατο. Πρ τοτου λγετο τος ερεσι κατος Ναζηραοις το, Ο μιανθσεσθε π’ οδεν τεθνηκτι· κα τ, Ὲάν τις ψηται νεκρο, κθαρτος σται ως σπρας· κα τ, Πλυνε αυτο τὰ ἱμτια. Νυν δ ψμενος στων μρτυρος, λαμβνει τιν μετουσαν γιασμο κ τς ν τ σματι προσεδρευοσης χριτος» 534.

Η λειψανοθήκη με την κάρα του Μεγάλου Βασιλείου. Επίσης σταυροθήκη με Τίμιο Ξύλο και βασιλικό.
Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας Αγίου Όρους.
  


Η λειψανοθήκη με την κάρα του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου.
Το αριστερό αυτί είναι αδιάφθορο.
Ιερά Μονή Βατοπεδίου Αγίου Όρους.
Η λειψανοθήκη και η θήκη με την κάρα του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου (Ναζιανζηνός).
Ιερά Μονή Βατοπεδίου Αγίου Όρους.
Η πίστη ότι η επαφή με τα άγια λείψανα, τα οποία κατέχουν μία θεϊκή και αγιαστική δύναμη, μεταδίδει αγιασμό σε αυτόν, που τα ακουμπά, οδήγησε στον ενταφιασμό κάποιων ενάρετων Χριστιανών δίπλα στα λείψανα των μαρτύρων535. Αυτή η πρακτική φανερώνει τον εσχατολογικό χαρακτήρα της τιμής των λειψάνων536. Ο γιος Γρηγριος ο Θεολγος μας πληροφορεί ότι ο οικογενειακός τους τάφος ήταν κοντά στα λείψανα αγίων, ενώ, για τον τάφο του θείου του Αμφιλόχιου και της οικογένειάς του μαθαίνουμε ότι ήταν ένας λαμπρός διώροφος τάφος, ο πρώτος όροφος για τα μέλη της οικογένειας και ο δεύτερος για τα άγια λείψανα537.
  
Η Εκκλησία τιμά τα λείψανα των αγίων, και τιμώντάς τα, τιμά τους ίδιους τους αγίους. Η τιμή των λειψάνων δεν σημαίνει ότι ο Χριστιανός περιορίζεται αποκλειστικά μόνο σ΄αυτά τα λείψανα, αποδίδοντας τιμή σ΄αυτά καθ΄αυτά. Διά της τιμής των ιερών λειψάνων τιμάται ο ίδιος ο άγιος, διότι «η τιμ μεταβανει στο πρσωπο, όπως συμβανει στην περπτωση της τιμς των ιερν εικνων, αποδεικνοντας την πεποθηση τι η δναμη του θαντου εναι περιορισμνη δι της αναστσεως του Σωτρος Χριστο»538. Γι΄αυτό οι προσευχόμενοι στα άγια λείψανα δεν απευθύνονται προς αυτά, αλλά προς το πρόσωπο του αγίου.
  
Η αφθαρσία των ιερών λειψάνων είναι απόδειξη της θεϊκής δύναμης, της χάρης του Αγίου Πνεύματος, που μεταμορφώνει το φθαρτό σε άφθαρτο. Παραμένουν άφθαρτα, διότι μία θεϊκή δύναμη μένει σ΄αυτά από τότε, που τα σώματά τους ήταν ενωμένα με την ψυχή. Οι δυνάμεις της ψυχής και της θείας χάρης της ψυχής προεκτείνουν την ενέργεια τους και μέσα στο σώμα, πραγματοποιώντας εντός του μία κατάσταση αγιότητας, κατά διάρκεια της επίγειας ζωής του αγίου, και κατά κάποιον τρόπο μία κατάσταση αφθαρσίας έπειτα από την μετάσταση της ψυχής του αγίου, δια θανάτου, σε μία προχωρημένη κατάσταση θεώσεως. Επομένως, τα ιερά λείψανα αποτελούν προεικόνιση του πνευματικού μεταμορφωμένου σώματος μετά την ανάσταση539.
  
Η αφθαρσία των λειψάνων των αγίων δείχνει ότι η προσωπική ψυχή και η χάρη του Αγίου Πνεύματος, που βρίσκεται μέσα τους, παραμένει εν συνεχεία σε σχέση με τα σώματά τους. Δια του θανάτου τα σώματα των αγίων δεν χάνουν τίποτα, δηλαδή την θεωθείσα δύναμη της ψυχής, αντίθετα αποκτά μεγαλύτερη δύναμη της θείας χάρης: «Οκ τι γρ ψυχ μνη, λλ κα ατ τ σμα πλεονος μετλαβε τς χριτος, κα ο μνον οκ πβαλεν, εχε, μετ τ διατμηθναι κα κατακοπναι πολλκις, λλ κα πεσπσατο πλεονα κα μεζω τν ροπν»540.
  
Από την αρχή της τιμής των αγίων, στην εκκλησιαστική γλώσσα άγια, ιερά ή τίμια λείψανα ονομάζονται κυρίως τα σώματα ή τα οστά των αγίων. Μαζί με τα σώματα ή τα οστά των αγίων λογίζονται ως τίμια λείψανα και τα κάθε είδους αντικείμενα541, που χρησιμοποίησαν οι άγιοι στο βίο τους, η «κνις» των λειψάνων τους, και οτιδήποτε είχε έρθει σε επαφή με τα ζωντανά σώματα των αγίων ὴ με τα νεκρά σώματα ή οστά στον τάφο ή στη λάρνακα όπου φυλάγονταν542. Από τον δ΄αιώνα ο Τίμιος Σταυρός του Κυρίου και άλλα ιερά αντικείμενα, που συνδέονται με τα Πάθη του Χριστού, θεωρούνται ιερά λείψανα543.
  
α. Η αφθαρσα των ιερν λειψνων
  
Οι άγιοι, ζώντας τον Αναστάντα Κύριο, έγιναν κοινωνοί της αναστάσεως Του, και άντλησαν την ζωοποιό δύναμη της θείας χάρης, που μεταμορφώνει το φθαρτό σε άφθαρτο, και έγιναν υιοί της αναστάσεως και του φωτός. Μιλώντας περί της των νεκρών αναστάσεως, ο ιερς Χρυσστομος ξεκαθαρίζει κάποια πράγματα. Το σώμα είναι φθαρτό, όμως το σώμα δεν είναι φθορά, είναι θνητό το σώμα, δεν είναι όμως θάνατος το σώμα. Το σώμα είναι έργο του Θεού, η φθορά και ο θάνατος είναι ξένα πράγματα προς τον άνθρωπο, που εισήχθησαν από την αμαρτία. Αυτό το αλλότριο πρότεινε ο απόστολος Παύλος να απομακρύνει ο άνθρωπος, διότι το σώμα είναι ανάμεσα στη φθορά και αφθαρσία. Ανταποκρινόμενος στη κλήση του Παύλου, ο άνθρωπος απομακρύνει αυτό, που πήρε από την αμαρτία και αποκτά αυτό που έδωσε η χάρη του Θεού. Απομακρύνει, λοιπόν, τη φθορά και ενδύεται την αφθαρσία544. Το σώμα δεν είναι φθαρτό, αλλά άφθαρτο, λέει ο ίδιος πατήρ, και το γεγονός ότι το σώμα είναι βαρύ και ενοχλητικό και δυσάρεστο δεν είναι από τη φύση του, αλλά από τη θνητότητα, που έχει επέλθει αργότερα σ΄αυτό. Με την εν Χριστώ ζωή ο άνθρωπος μπορεί να ξεπεράσει αυτή την θνητότητα του σώματος και να αναδειχθεί η τόση μεγάλη ευγένεια της καταγωγής του, ώστε και μέσα στην ίδια τη φθορά να επιδεικνύει την αξία του. Έτσι, λοιπόν, τα ιερά λείψανα των αγίων εμφανίζονται ως οι πειστικότατες αποδείξεις της αφθαρσίας, που, ως όργανα του Θεού, υπηρετούν την θεία δύναμή Του, παρέχοντας στον άνθρωπο χάρη και ευλογία545.
  
Τα άγια λείψανα περιβάλλονται από τη δύναμη και δόξα του Χριστού, έχουν την θεία χάρη. Τα ιερά λείψανα των αγίων είναι ο ιερός τόπος συνάντησης του κτιστού με το άκτιστο. Η θεία χάρη ενεργεί στο κτιστό και το μεταμορφώνει, προς την απαλλαγή της θνητότητάς του, προετοιμάζοντάς το να φιλοξενήσει το άκτιστο. Αυτή η παραμονή του άκτιστου στο κτιστό είναι σαφέστατη στη περίπτωση των ιερών λειψάνων των αγίων, που φιλοξενούν την άκτιστη ενέργεια της θείας χάρης. Γι΄αυτό το λόγο, τα ιερά λείψανα προεικονίζουν την ανάσταση και την αιώνια ζωή. Η αφθαρσία των ιερών λειψάνων είναι πειστικότατη απόδειξη της τελείωσης και της θεώσεως του ανθρώπου, που διασώζει ολοκληρωτικά ψυχή και σώμα.
  
Οι άγιοι ενδύθηκαν τον Χριστό και Τον έζησαν, και Αυτός ζώντας σ΄αυτούς, τους ντύνει την αφθαρσία. Αυτή η αφθαρσία είναι το δώρο του Χριστού προς αυτούς, που πρόσφεραν τους εαυτούς τους καταφύγιο στο Χριστό, ο Οποίος δεν είχε, που να κλίνει την κεφαλή Του. Ο Χριστός, όντας ο Κύριος των ζώντων, ανέδειξε ζωντανά τα μέλη του σώματός Του, τους αγίους, για να μην πάθουν τίποτα εις τον αιώνα. Αναφερόμενος στα ιερά λείψανα του αποστόλου Παύλου, ο ιερός Χρυσόστομος εκφράζει την επιθυμία του να συναντήσει τον Παύλο, να προσκυνήσει τα άγια λείψανά του. Όλα τα μέλη του σώματός του υπηρέτησαν τον Χριστό: τα μάτια του, που έπαθαν την ΄΄καλ΄΄ τύφλωση και που βρήκαν πάλι το φώς τους για τη σωτηρία της οικουμένης, τα χέρια του, που ήταν αλυσοδεμένα και με τα οποία γράφονταν τα θεία γράμματα, τα πόδια του, που διέτρεξαν την οικουμένη και ήταν δεμένα στο ξύλο. Tα μέλη του σήμερα είναι ζωντανά, επειδή ήταν νεκρά, όταν ζούσε, ήταν σταυρωμένα για τον κόσμο. Σ΄αυτά ζούσε ο Χριστός, επειδή ήταν μέλη του Χριστού, ήταν τα ντυμένα το Χριστό, ήταν ναός του Αγίου Πνεύματος, ήταν καθηλωμένα στο φόβο του Θεού, και έχουν τα στίγματα του Χριστού546.
  
Αναφέραμε προηγουμένως ότι οι άγιοι είναι υιοί της αναστάσεως. Η δύναμη της αναστάσεως του Χριστού διασώθηκε και στα σώματά τους, και δια θανάτου μεταφέρθηκαν στην ατελεύτητη ζωή. Έτσι, τα λείψανα των αγίων είναι προεικόνιση της αναστάσεως και αναγγέλλουν την αιώνια ζωή. Όποιος ακολουθεί τον δρόμο της αρετής, ετοιμάζεται για την μέλλουσα ζωή, ετοιμάζει την αθάνατη ανάπαυσή του και θα μείνει στη μνήμη του Θεού, που καταγράφει το αθάνατο όνομά του, μετέχει στην αιωνιότητα. Αυτό το πράγμα το φανερώνουν οι μάρτυρες, το φανερώνουν τα λείψανα των αποστόλων, το φανερώνει η μνήμη εκείνων που έζησαν ασκώντας την αρετή (όλων των αγίων)547.
  
β. Η θαυματουργ και ιαματικ δναμη των ιερν λειψνων
  
Τα λείψανα των αγίων έχουν την δύναμη του Θεού. Περιβάλλονται από τη χάρη του Αγίου Πνεύματος και τα περιβάλλει η δόξα του ουρανίου φωτός. Οι λάμψεις και οι ακτινοβολίες των ιερών λειψάνων πιο δυνατές από αυτές του ηλίου, ως «πλα του φωτς»548 «τυφλνουν τα δια τα μτια του διαβλου», και απομακρύνουν τους δαίμονες διότι: «βλπουν χι προς την προηγομενη θνητ τους φση, αλλ προς τη μυστικ δξα του Χριστο που χουν αυτ»549.
  
Τα ιερά λείψανα των αγίων δεν είναι άψυχα σώματα και γυμνά οστά χωρίς ψυχική ενέργεια, αλλά πευματοφόρα δοχεία στα οποία παραβρίσκεται κάποια άλλη δύναμη, μεγαλύτερη από αυτή της ψυχής. Αυτή η δύναμη είναι η χάρη του Αγίου Πνεύματος, που μέσω των θαυμάτων, μαρτυρά υπέρ της αναστάσεως 550. Κατά τον ιερό Χρυσόστομο, ένα επιχείρημα υπέρ της αναστάσεως των νεκρών είναι το θαύμα των λειψάνων του αγου Βαβλα, που ως αθλητής στεφανωμένος, επανερχόταν για δεύτερη φορά στη πόλη του, προσθέτοντας τρόπαια επάνω στα τρόπαια, επάνω στα μεγάλα μεγαλύτερα, και στα θαυμαστά θαυμαστότερα. Εάν κάποιος δεν παραδέχεται την ανάσταση, ας ντραπεί τώρα, βλέποντας τον μάρτυρα να κάνει μετά τον θάνατό του έργα λαμπρότερα: «στε ε τις μ καταδχοιτο τν νστασιν, λαμπρτερα το μρτυρος μετ τν τελευτν ργα θεμενος, ασχυνσθω λοιπν»551.
  
Η θεϊκή δύναμη, που ενεργεί δια των σωμάτων των αγίων μετά τον θάνατο είναι μία συνέχεια, αλλά και μία αύξηση της δύναμης, που ενεργούσε δια των σωμάτων τους στη ζωή τους552.
  
Τα σώματα των αγίων συνεχίζουν και μετά το θάνατο τους να ενεργούν μεγάλα και θαυμαστά, αποκαλύπτοντας με αυτόν τον τρόπο την δύναμη και την δόξα του Αγίου Θεού, που ενεργεί μέσω αυτών. Με αυτόν τον τρόπο ο φιλάνθρωπος Θεός συνεχίζει την διακονία Του προς τον άνθρωπο, προτείνοντας του τη φιλία Του. Αυτή η φιλία με τον Θεό πραγματοποιείται δια της μίμησης των αγίων (της ζωής τους και όχι των θαυμάτων τους).
Τα άγια λείψανα πείθουν με τα θαύματά τους τους άπιστους πως αυτός, που ζει έν Χριστώ σώζεται και δεν θα πεθάνει εις τον αιώνα, αλλά αγιάζεται, γίνεται κοινωνός της αγιότητας του Χριστού. Η αγιότητα του αγίου, ως δωρεά του Αγίου Πνεύματος, προεκτείνεται προς τα έξω και αγιάζει τον γύρω του κόσμο (πρόσωπα και αντικείμενα με τα οποία έρχεται σε επαφή). Τα λείψανα της αγίας μάρτυρος Ιουλίττας αγιάζουν τον τόπο, που έχει ταφεί, στα προπύλαια του ναού της πόλεως, αλλά αγιάζουν και αυτούς, που προσέρχονται σ΄αυτήν. Λέγει  ο άγιος Βασλειος ο Μγας: «Γ δ κατευλογηθεσα τ πιδημίᾳ τς μακαρας, κ τν οκεων λαγνων δατος φσιν χαριεσττην νκεν· στε τν μρτυρα ντ μητρς γενομνην οἷόν τινι γλακτι κοιν τιθηνεσθαι τος ν τπλει. Τοτο κα γιανουσι φυλακτριον, κα τρυφσι σωφρνως δονς χορηγα, κα ἀῤῥωστοσι παραμυθα»553.
  
Ο φιλάνθρωπος Θεός δίνει στον άνθρωπο μύριες αφορμές σωτηρίας και άφησε πολλούς δρόμους, που οδηγούν στην αρετή, και ένας από αυτούς είναι τα λείψανα των αγίων. Στην προσκύνηση και στον ασπασμό των ιερών λειψάνων ο Χριστιανός συναντά το άκτιστο και εισέρχεται εις κοινωνία αγίων, μετέχοντας στη αγιότητα. Ο ιερός Χρυσόστομος μιλά για αυτή τη θετική και αγιαστική ατμόσφαιρα που δημιουργείται μεταξύ των ιερών λειψάνων και πιστών που τα προσκυνούν. Λέγει ο άγιος πατήρ: «αν κπου παρουσιασθε μα λειψανοθκη, αμσως οι ψυχς αισθνονται ολοφνερα τις θαυμαστς ενργειες αυτς. Η θα της λειψανοθκης, ασκντας την επδρασ της στην ψυχ, την καταπλσσει και την διεγερει, δημιουργντας τη συνασθηση τι ο μρτυρας, που βρσκεται μσα σ΄αυτν προσεχεται μαζ του και εναι παρν και βλπει τα σα γνονται. τσι αυτς που δχθηκε την επδραση αυτ φεγει απ εκε γεμτος απ πολλπροθυμα και γνεται εντελς λλος νθρωπος»554. Τα άγια λείψανα κρύβουν μέσα τους μία ελκυστική θεϊκή δύναμη, διά της οποίας ο Θεός προσεγγίζει τον άνθρωπο. Λέει ο ιερός Χρυσόστομος ότι ο Θεός ρύθμισε τα πράγματα έτσι, ώστε για να προσελκύονται οι άνθρωποι, για να βρουν την ψυχική τους θεραπεία. Αναφέρει ο άγιος πατήρ την ελκυστική δύναμη των λείψανων του αγίου Βαβύλα, που βρίσκονταν στη Δάφνη. Με αυτή την ελκυστική δύναμη των λειψάνων του, ο άγιος Βαβύλας κατάφερε να ανάψει την επιθυμία πολλών να επισκεφτούν τον άγιο. Εκεί, στη Δάφνη, το κάλλος της περιοχής προσείλκυσε πολλούς επισκέπτες για διασκέδαση. Πολλοί από αυτούς δεν επισκέπτονταν τα λείψανα του αγίου, άλλοι από αδιαφορία και άλλοι εξ αιτίας των κοσμικών φροντίδων. Όμως ο άγιος «σαν να κθεται εκε για αλιεα και να παραμονεει, συλλαμβνει τους επισκπτες και αφο ρυθμζει πρτα τη διθεσ τους, τους αφνει μετ να απολασουν την ομορφι του τπου με σεμντητα και χι με τρπο αισχρ»555. Βλέπουμε τον παιδαγωγικό ρόλο του αγίου, που παιδεύει και ελέγχει τον άνθρωπο. Πώς ενεργεί αυτή η ελκυστική θεϊκή δύναμη των λειψάνων; Αντικρύζοντας ο επισκέπτης τον ναό του αγίου μέσα του ενεργοποιείται η μνήμη του αγίου, που τον κυριεύει και τον φέρνει κοντά: «γενμενος δ π τς ψεως ελαβστερος, κα μακριον φαντασθες, πρς τν λρνακα εθεως πεγεται, κα λθν κε μεζον τε προσλαμβνει φβον, κα πσαν λιγοραν κβαλν, κα γενμενος πτηνς, οτος πεισι»556. Η χάρη και η δύναμη των λειψάνων σάν μία αύρα, που δεν είναι αισθητή, ούτε και αυξητική των σωμάτων, αλλ΄είναι ικανή να διεισδύει στην ψυχή και να την συγκρατεί από παντού σε μία εύσχημη κατάσταση, αφαιρώντας κάθε γήινο βάρος, αναπαύει, κάνοντας πιο ανάλαφρη αυτήν, που ήταν προηγουμένως βαρειά και με πεσμένο ηθικό: «κα γρ σπερ τις αρα λεπτ τος ν τ μαρτηρίῳ γενομνους περιπνε πντοθεν, υρα οκ ασθητ τις, οδ σωμτων αξητικ, λλ΄ες ατν καν διαδναι τν ψυχν, κα καταστλλουσα πντοθεν ατν εσχημνως, κα πν γϊνον περικπτουσα βρος, ναπαει τε κα κουφοτραν ργζεται τν βεβαρημνην κα καταπτουσαν»557.
  
Tα ιερά λείψανα των αγίων είναι δώρο του Θεού στον άνθρωπο. Δεν δημιούργησε μόνο την κτίση για τον άνθρωπο, δεν χάρισε μόνο τη γη για κατοικία και έδωσε για διατροφή και συντήρηση του σώματος του ανθρώπου μόνο όλα τα προϊόντα της γης, αλλά χάρισε στον άνθρωπο και τα λείψανα των αγίων μαρτύρων. Οι άγιοι δωρίζουν τους εαυτούς τους στο Θεό ολοκληρωτικά, ψυχή και σώμα. Ο Θεός από τη φιλανθρωπία Του μοιράζεται αυτό το δώρα με τον άνθρωπο. Παίρνει Αυτός τις ψυχές των αγίων «οι ψυχς των αγων βρσκονται στα χρια του Θεο»558 και αφήνει στον άνθρωπο, σ΄εμάς μεγάλη παρηγοριά και ενίσχυση τα σώματα αυτών, ώστε ερχόμενοι στους τάφους αυτών των αγίων, να διεγειρόμαστε σε ζήλο και μίμηση αυτών: «λλ κα τν γων μαρτρων μν τλεψανα κεχρισται, κα τς τς ψυχς ατς λαβν, “δικαων γρ, φησ, ψυχα ν χειρ Θεο”, τ σματα μν τως κατλιπεν κανν παρκλησιν κα παραμυθαν να παρ τος τφους τν γων τοτων γινμενοι, ες ζλον κα μμησιν διεγειρμεθα κα δι τς ψεως πμνησιν λαμβνωμεν τν ατος κατορθωμνων κα τν π τος κατορθμασιν μοιβν τν ποικειμνων»559.
  
Παρ΄όλο, που τα ιερά λείψανα των αγίων προεικονίζουν την ανάσταση, οι άγιοι «δεν πτυχαν ακμη την ανσταση». Λέγει ο άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος: «δεν την πτυχαν ακμη μχρι τρα για΄σνα και τη δικ σου ωφλεια, για να παρακινηθες και συ να βαδσεις τον διο δρμο χοντς στο νου σου εκενον τον αθλητ… εν μως ο Θες τους ρπαζε τρα απ ανμεσ μας, θα αφαιροσε απ μς μεγλη βοθεια και παρηγορι»560.
  
Τα λείψανα των αγίων είναι «θησαυρς μυρων αγαθν»561 για τον άνθρωπο, που το κληρονόμησε ως δώρο Θεού. Ο Θεός μοιράσθηκε με μας τους μάρτυρές Του, παίρνοντας Εκείνος τις ψυχές, και τα σώματα κατά κάποιον τρόπο τα έδωσε σ’ εμάς «για να χουμε διαρκς ως υπμνηση της αρετς τα για οστ τους», για να διεγείρει την προθυμία προς τον ίδιο αγώνα: «Δι τοτο παρακατθετο μν τ σματα τν γων Θες ως το καιρο τς ναστσεως, να χωμεν πθεσιν φιλοσοφας μεγστης»562.
  
Οι άγιοι μέσω των ιερών τους λειψάνων έγιναν οι πειστικότατοι και τέλειοι Διδάσκαλοι. Η διδασκαλία τους είναι απλή και αποτελεσματική, είναι εν Αγίω Πνέυματι. Ο τρόπος διδασκαλίας είναι πειστικός, διδασκόμενος από τον Τέλειο Διδάσκαλο Χριστό· «ρχου και δε».Έτσι, κατά τον ίδιο τρόπο οι άγιοι διδάσκουν τόσο με τον λόγο (ομολογία πίστεως) όσο με τις πράξεις. Μαρτυρία των πράξεών τους είναι τα άγια τους λείψανα, που εν σιωπή διδάσκουν πειστικότερα από κάθε λόγο: «οδ γρ οτω λγος παιδεσαι δναται κα πρς φιλοσοφαν ναγαγεν κα τν τν παρντων περοψαν ς τ πθη τν μαρτρων σλπιγγος λαμπροτραν φιντα φωνν κα πσι δι τν παργμτων δεικνντα τς μοιβς τν νταθα πνων τ μγεθος κα τς ντιδσεως τν περβολν»563. Η ανωτερότητα της σιωπής του λόγου των αγίων είναι εμφανής. Ο άγιος, μέσα στη μεγάλη σιωπή του, παιδαγωγεί κατά άριστο τρόπο τον άνθρωπο, που με την εικόνα του αγίου, που είναι τυπωμένη μέσα του και με τη μνήμη όλων των κατορθωμάτων του, καταλαβαίνει καλύτερα τα αμαρτήματά του και την φτώχεια του. Λέγει ο ιερός Χρυσόστομος: «Πολλκις γον μν πειλοντων, κολακευντων, φοβοντων, προτρεπντων, ο τοσατην δξασθε προθυμαν ες εχν, οδ διηγρθητε΄ες δ μαρτυρον απελθντες, οδενς συμβουλεοντος, ταν τφον μνον δντες, τν γων πολλς ξεχατε δακρων πηγς, κα διεθερμνθητε ν τας εχας. Κατοι γε φωνος μρτυς κεται ν πολλ τ σιγ»564.
   
Αυτή η θεϊκή δύναμη, που ακτινοβολεί από τα ιερά λείψανα, παρέχει μεγάλη ευλογία στους προστρέχοντας σ΄αυτά. Είναι γνωστή η θαυματουργή και ιαματική δύναμη των λειψάνων. Τα σώματα των αγίων είναι ο άγιος και Χριστοφόρος ναός, που επιβάλλει τιμή και σεβασμό. Τα θηρία σεβάσθηκαν το άγιο σώμα του Δανιλ565. Οι τρεις παδες έγιναν σεβαστοί από τη φωτιά. Μάλλον η φωτιά έγινε βοηθός των νέων, έγινε τοίχος, η φλόγα έγινε στολή και η κάμινος πηγή, σεβάσθηκε την ευσέβειά τους, και τα σώματά τους δεν έπαθαν τίποτε. Το θαυμαστό και παράδοξο είναι ότι δεν έπαθαν τίποτα ούτε τα ενδύματα, ούτε τα υποδήματα τους. Η χάρη και η δύναμη των αγίων επεκτείνεται και στα αντικείμενά τους, όπως συνέβη στην περίπτωση των αποστόλων: «τ μτια Παλου νοσματα κα δαμονας λαυνε, κα α σκια Πτρου θνατον φυγδευον».566 Για να κατανοήσουμε την μετάδοση της θείας χάρης από τα άγια σώματα των αγίων στα προσωπικά τους αντικείμενα και έν συνεχεία στούς θεοφοβούμενους ανθρώπους, ο ιερός Χρυσόστομος παρομοιάζει την χάρη με τα νερά των πηγών, που αναβλύζουν και πλημμυρίζουν, τρέχουν προς τα έξω: «Καθπερ γρ τ νματα τν πηγν βροντα, οκ εσω τν οκεων κλπων κατχεται, λλ΄περβλζει κα περχεται, οτω δ κα το Πνεματος χρις τος στοις παρακαθημνη κα τος γοις συνοικοσα, κα ες τρους πρεισι τος μετ πστεως φεπομνους ατ (την λειψανοθκη), κα π ψυχς ες σματα, κα π τ σματα ες μτια, κα π ματων ες ποδματα, κα π ποδημτων ες σκις κτρχει»567. Η χάρη του Αγίου Πνεύματος διά της επέκτασής της καθιστά πνευματοφόρα τα πράγματα, στα οποία ενοικεί και ενεργεί τα θαύματα. Αυτή την αντίληψη εκφράζει και ο Χρυσόστομος που καταλήγει: «Δι τοι τοτο ο τ σματα νργει μνον τν γων ποστλων, λλ κα τ σουδρια κα τ σιμικνθια, κα ο τσουδρια μνον κα τ σιμικνθια, λλ κα α σκια το Πτρου τν ζντων δυναττερα εργζοντο. δη που κα μηλωτ κατενεχθεσα πτ σμα το λισσαου διπλον ατ χρισμα κατγαγεν΄ο γρ τσμα λισσαου μνον, λλ κα τ μτιον κενο τς χριτος ν μπεπλησμνον»568. Έτσι «εξηγείται» το πώς, και από πού κατέχουν αυτή τη θαυματουργική και ιαματική δύναμη τα ιερά λειψάνων (προσωπικά αντικείμενα των αγίων).
  
Παρομοιάζει ο ιερός Χρυσόστομος τα λείψανα των αγίων με τις φυτεμένες ρίζες των δένδρων κάτω στη γη, τα κλαδιά των οποίων υψώνονται στον ουρανό και παράγουν θαυμαστούς καρπούς. Ο καρπός τους είναι άλλης φύσεως, είναι «θεραπεα σωμτων καταλογισμνων και συγχρηση αμαρτημτων, κατργηση της κακας, θεραπεα νοσημτων της ψυχς, προσευχ αδικοπη, παρρησα προς το Θε»569. Αυτούς τους καρπούς η φθορά δεν τους πλησιάζει, είναι αξόδευτοι και πνευματικοί. Αναφερόμενος στα θαύματα του λειψάνου του αγου Ιουλιανο, ο Χρυσόστομος γράφει: «Πσοι λοιπν, απ ττε, που φυτετηκε το σμα αυτ στη γη, τργησαν πειρες θεραπεες απ την αγα Αυτλειψανοθκη, και δεν τελεωσε ο καρπς· θρισαν τα σπαρτ και δεν δαπανθηκαν τα στχυα· ντλησαν τις πηγς και δεν στρεψαν τα νματα, αλλ΄υπρχει μα κποια συνεχς ρο, που δεν σταματ ποτ, αλλ πντοτε αναβλζει κατ τρπο θαυματουργικ περισστερο απεκενο που αδειζει»570. Πραγματικά ανεξάντλητος πηγή ιαμάτων και αξόδευτος θησαυρός είναι τα λείψανα των αγίων. Σε σύγκριση με τους θησαυρούς από χρήματα, που εγκυμονούν πολλούς κινδύνους σ΄εκείνους που τους βρίσκουν και όταν διαιρεθούν σε πολλά μέρη γίνονται λιγότεροι με τη διανομή τους, οι πνευματικοί θησαυροί των τάφων των αγίων και των λειψάνων παρέχουν μεγάλη ασφάλεια και δεν λιγοστεύουν με τη διανομή, διότι, λέει ο ιερός Χρυσόστομος: «Τοιατη γρ τν πνευματικν πραγμτων φσις· αξεται τ διανομ, κα πλεων γνεται τδιαιρσει»571.
  
Από την αρχή τα λείψανα των αγίων τιμήθηκαν από τους Χριστιανούς. Από τη Αγία Γραφεί μαθαίνουμε ότι οι Χριστιανοί αυτόπτες μάρτυρες του μαρτυρίου του πρωτομάρτυρα αρχιδικονου Στεφνου έσπευσαν να μαζεύσουν τα ιερά του λείψανα. Ο Ευσέβιος Καισαρείας μας πληροφορεί ότι μετά το θάνατο του αγου Πολυκρπου οι Χριστιανοί μάζευαν «τ τιμιτερα λθων πολυτελν κα δοκιμτερα πρ χρυσον στ»572. Αυτόν τον θησαυρό των Χριστιανών οι εθνικοί ήθελαν να τον λιγοστεύουν και να τον εξαφανίζουν. Η ευλαβική συλλογή των ιερών λειψάνων των μαρτύρων από τους Χριστιανούς ανάγκασε τον Διοκλητιανό να διατάξει να ρίχνουν τα λείψανα στη θάλασσα573.
Υπήρχε η πίστη των Χριστιανών ότι τα ζωντανά σώματα των μαρτύρων έχουν ποικίλες υπερφυσικές δυνάμεις. Το γεγονός ότι σε πολλούς αγίους τα σώματά τους δεν έπαθαν καμία βλάβη κατά τη διάρκεια του μαρτυρίου, όπως στην περίπτωση του αγου Πολυκρπου, του οποίου σώμα δεν καιγόταν από τη φωτιά, κ.τ.λ. τους έκανε να πιστεύουν ότι η δύναμη που είχαν οι μάρτυρες ζωντανοί διατηρούνταν και στα λείψανά τους. Χριστοφόρα και πνευματοφόρα τα ιερά λείψανα παρέχουν μεγάλη ευλογία. Αυτός είναι ο πλούτος τους και με την θεϊκή δύναμη, που έχουν μπορούν να διενεργούνται θαύματα. Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος ονομάζει τα λείψανα «μγιστα το Θεο δρα κα γαθν θησαυρος». Είναι «πηγα ναμτων πνευματικν κα θησαυροπεριουσας νλωτοι» και «ποταμο χαρισμτων». Την ανεκτίμητη αξία των ιερών λειψάνων, σε σύγκριση με τα πλούτη της γης και του χρυσού, εκφράζει ο ίδιος πατήρ στον Λόγο του στην αγα Δροσδα «σα γρ οκ σχει πλοτος κα χρυσον, τοσατα σχει μαρτρων λεψανα. Χρυσον μν γρ οτε νσον πλασε πποτε, οτε θνατον φυγδευσε, Μαρτρων δ στ μφτερα τατα εργσατο»574. Τα λείψανα του προφτου Ελισσαου ανέστησαν έναν νεκρό: «Κα γνετο, ατν θαπτντων τν νδρα, κα δο εδον τν κ Μωβ μονζωνον καὶ ἒρριψαν τν νδρα ν τ τφ λισσαι κα πορεθη κα ψατο τν στων λισσαι κα ζησε κα νστη π τος πδας ατο»575.
  
Η Αγία Γραφή μας δίνει διάφορες πληροφορίες για τις θαυμαστές θεραπείες εκείνων, που ακούμπησαν τα ιμάτια του Σωτήρος Χριστού576. Βεβαίως, ο Ιησούς Χριστός είναι ο Υιός του Θεού, που έγινε Άνθρωπος για τη σωτηρία του ανθρώπου. Ο άνθρωπος σώζεται δια της πίστεως είς Αυτόν και διά της μιμήσεώς Του. « πιστεων ες μ», λέει ο Κύριος, «τ ργα, γ ποι, κκενος ποισει κα μεζονα τοτων ποισει»577. Οι άγιοι πίστεψαν εις Αυτόν και έλαβαν αυτή την θεϊκή δύναμη να επιτελούν τα έργα, τα οποία επιτέλεσε ο Κύριος και μεγαλύτερα από αυτά. Τα λεγόμενα του Χριστού επιβεβαιώνονται από τα σημεία και τέρατα, που γίνονταν «δι τν χειρν τν ποστλων». Ο απστολος Πτρος θεράπευε τους ασθενείς με τη σκιά του578 και ο απστολος Παλος με τα σουδάρια και σιμικίνθια θεράπευε και έβγαζε τα δαιμόνια 579. Εάν η σκιά και όλα αυτά τα προσωπικά αντικείμενα των αγίων αξιώνονται τόσης χάριτος παρά Θεού, πόσης άραγε χάριτος έχουν αξιωθεί τα σώματα και τα λείψανα των Αποστόλων, Μαρτύρων και όλων των Αγίων.
  
Ο άγιος Γρηγριος ο Θεολγος, κατηγορώντας τον ασεβή βασιλέα Ιουλιανό τον Παραβάτη για τη αναβίωση της ειδωλολατρίας, τον διαβεβαιώνει ότι η μάχη του εναντίον των Χριστιανών στρέφεται εναντίον «της θυσας του Χριστο και της αναστσεως» και γίνεται «χριστοκτνος». Λέει ο άγιος «Οκ δσθης τ πρ Χριστο σφγια; Οδ φοβθης τος μεγλους γωνιστς, τν ωννην κενον, τν Πτρον, τν Παλον, τν Ἰάκωβον, τν Στφανον, τν Λουκν, τν νδραν, τν Θκλαν, τος π΄κενοις τε κα πρ κενων τς ληθεας προκινδυνεσαντας; ο πυρ κα σιδρ κα θηρσ κα τυρννοις προθμως ντηγωνσαντο, κα παροσι κακος κα πειλουμνοις, σπερ ν λλοτροις σμασιν σματοι; τνος νεκεν; να μ προδσι μηδμχρι ρματος τν εσβειαν. ν α μεγλαι τιμα κα πανηγρεις παρ’ν δαμονες λανονται κα νσοι θεραπεονται· ν α πιφνειαι κα ν α προῤῥήσεις΄ ν τ σματα μνον σα δνανται τας γαις ψυχας, ἢ ἐπαφμενα, τιμμενα· ν κα ρανδες αματος μνον κα μικρσμβολα πθους, σα δρσι τος σμασι»580. Ο ίδιος άγιος πατήρ εγκωμιάζοντας την αρετή, στο «Περ ρετς» ποίημα, καμαρώνει τα θαύματα των αγίων, των «θλητν τν μν» λέγοντας:
  
«Τί δ΄εἰ λέγοιμι καὶ νόσων καὶ δαιμόνων
Κάθαρσιν ἒνθεν ἂπιστον, ὰρχι σημάτων,
ἃ σωμάτων ποτ’ ἠξιώθη τιμίων,
ἀντιστατούντων πνευμάτων ἐπιδρομαῖς»581;
  
Μεγάλη ευλογία παρέχουν τα λείψανα των αγίων. Στο καθημερινό πόλεμο εναντίον των αοράτων εχθρών ο τάφος των μαρτύρων και τα λείψανα των αγίων υπηρετούν τους πιστούς ως «σκηνστρατιωτικ»582, όπου προστρέχουν για τα απαραίτητα όπλα. Εκεί διδάσκονται τον τρόπο μάχης και «τς τν ορτων δαιμνων πιβουλς,και πσαν το διαβλου μεθοδεαν νατρπουσι τε κα διαλουσιν οτως εκλως»583. Τα άγια λείψανα παρέχουν μεγάλη ασφάλεια και προστασία. Παρομοιάζει ο ιερός Χρυσόστομος τα σώματα των αγίων με τα τείχη μίας πόλης. Όμως σε σύγκριση με τα τείχη προστασίας μίας πόλης, τα τείχη των λειψάνων είναι ακαταμάχητα, διότι, «ταν δ γων σμασι πλις τειχζηται, κν μυρα κενοι (οι εχθρο) δαπανσι χρματα, τοιοτν τι ντιστσαι μηχνημα τας χοσαις ατος πλεσιν ο δυνσονται»584 .Τα άγια λείψανα είναι ικανά να μας προστατεύουν όχι μόνο από τους ορατούς και αοράτους εχθρούς αλλά και από τη οργή του Κυρίου· «οπρς νθρπων δ πιβουλς μνον, οδ πρς κακουργας δαιμνων τοτο μν χρσιμον τ κτμα, γαπητ, λλ κν κοινς μν ργζηται Δεσπτης δι τ πλθος τν μαρτημτων, δυνησμεθα τατα προβαλλμενοι τ σματα, ταχως ατν λεων ποισαι τ πλει»585. Επιχειρεί τα λεγόμενά του με παραδείγματα από την Αγία Γραφή, επιβεβαιώνοντας την παρρησία και την αποτελεσματικότητα μεσιτείας των αγίων στο Θεό: «Ε γρ ο τ μεγλα κατωρθωκτες π τν προγνων τν μετρων, νματα προβαλλμενοι γων νδρν, κα πτν προσηγοραν βραμ κα σακ κα ακβ καταφεγοντες, τυχν τινος παραμυθας κα μεγλην π τς μνμης τν νομτων τοτων καρποντο τν φλειαν, πολλ μλλον μες , ταν μ νματα μνον προβαλλμενοι, λλ κα ατ τ θλσαντα σματα, δυνησμεθα τν Θεν λεων χειν κα μερον κα προσην»586.
  
Τα λείψανα των αγίων κρύβουν μέσα τους μία θεϊκή δύναμη «τὰ ὀστ τν μαρτρων πολλν χει τν σχν»587, η οποία μεταδίδεται σ΄αυτούς, που τα ασπάζονται με πίστη και φόβο Θεού, διότι « ψμενος στων μρτυρος λαμβνει τιν μετουσαν γιασμο κ τς τ σματι παρεδρεοσης χριτος»588. Οι προσερχόμενοι με πίστη και ευλάβεια στα ιερά λείψανα των αγίων παίρνουν την ευλογία και τη χάρη του αγίου που μπορεί να απελευθερώσει ακόμη και τον πάσχοντα από οποιαδήποτε ασθένεια. Γι΄αυτό συμβουλεύει ο ιερός Χρυσόστομος: «…παρμεινε ττφ το μρτυρος…ρον ελογαν π το τφου…περιπλκηθι τν σορν, προσηλθητι τ λρνακι· οχ τ στ μνον τν μαρτρων, λλ κα ο τφοι ατν, κα α λρνακες πολλν βρουσιν ελογαν. Λβε λαιον γιον, κα κατχρισν σου λον τ σμα…τ γρ λαιον…περιγνεται τν νοσημτων»589, «δι τοτο κα τα σματα ατν κατλιπεν μν γαθς δεσπτης, ν΄ νταθα παραγενμενοι κα ττς ψυχς διαθσει τατα περιπτυσσμενοι μεγστην ντεθεν λαμβνωμεν τν ατρεαν και τν ψυχικν και τν σωματικν ρρωστημτων»590. Αλλά όχι μόνο διότι τα λείψανα των αγίων μας προστατεύουν από τα δαιμόνια, που ούτε καν μπορούν να τα πλησιάζουν: «τν λειψνων φερομνων μπρησμο δαιμνων, λολυγα και κωκυτοπανταχθεν ροντο, τς κτνος τν στν κπηδσης, κα τν φλαγγα τν ντικειμνων κατακαιοσης δυνμεων»591. Τόση δυνατή είναι η λάμψη της χάριτος των ιερών λειψάνων που τυφλώνουν τελείως τα μάτια του διαβόλου: «κτνα μν γρ βλποντες λιακν, οδν πσχουσι δαμονες· τν δ ντεθεν (απ τα λεψανα) κπηδσαν λαμπηδνα μφροντες, ποτυφλονται κα δραπετεουσι κα κ πολλο φεγουσι τοδιαστματος· τοσατη κα τς τφρας τν γων δναμις, οκ νδον γκαθημνη μνον ν τος λειψνοις, λλ κα περαιτρω προϊοσα κατς καθρτους πελανουσα δυνμεις, κα τος μετ πστεως προσιντας μετ πολλς γιζουσα τς περιουσας»592.
  
Τα ιερά λείψανα φοβερίζουν τους δαίμονες και τους εμποδίζουν στις ενέργειές τους. Οι ίδιοι οι δαίμονες αναγνωρίζουν αυτή τη δύναμητων αγίων. Μία τέτοια μαρτυρία μας δίνει ο ίδιος πατήρ, αναφερόμενος στα λείψανα του αγίου Βαβύλα. Συγκεκριμένα γράφει, ότι από τότε που τα λείψανα του αγίου μάρτυρος Βαβύλα μεταφέρθηκαν στη Δάφνη τηςΑντιοχείας, δίπλα στο ναό του Απόλλωνα, ο Απόλλων έπαυσε να παρέχει χρησμούς. Όταν ο αυτοκράτωρ Ιουλιανός ο Αποστάτης ζήτησε χρησμό, ο Απόλλων ομολόγησε την αιτία της σιωπής: « δαμων παρ το βασιλως ξιομενος μαντεεσθαι, επε τοτο μ δνασθαι ποιεν, ως ν ατοτν μακριον ποστσ τις Βαβλαν»593. Τότε ο αυτοκράτορας διέταξε να μεταφερθεί το ιερό λείψανο του αγίου Βαβύλα, για να ελευθερωθεί οΑπόλλων. Από εδώ συμπεραίνει: « πντας πανταχο πρτερον πατν (δαμων), οδ πρς τν κνιν τλμησε ντιβλψαι το μακαρου Βαβλα. Τοιατη τν γων δναμις, ν ζντων οδ τς σκις φρουσιν (ο δαμονες) οδ τ μτια, τελευτησντων δ κα τς λρνακας τρμουσι».
  
2. Ο τεμαχισμς και η μετακομιδ των ιερν λειψνων
  
Από τη αρχή της εμφάνισης της τιμής των ιερών λειψάνων, χαρακτηρισμένα «τιμιτερα λθων πολυτελν», οι Χριστιανοί κατέβαλλαν κάθε προσπάθεια να αποκτήσουν αυτά πρώτα από τα χέρια των διωκτών και στη συνέχεια για να τα εκθέτουν «ν τπ πιτηδείῳ», όπου και γίνονταν αντικείμενο ιδιαίτερης τιμής. Η μεγάλη αναζήτηση των ιερών λειψάνων δικαιολογείται από τη πίστη ότι τα σώματα των μαρτύρων και λίγο αργότερα όλων των αγίων κατέχουν μία ιδιαίτερη υπερφυσική δύναμη, δηλαδή την θεία χάρη, και ότι παρέχουν μεγάλη ευλογία και αγιασμό σ΄αυτούς, που τα τιμούν με πίστη και φόβο Θεού.
  
Από υπερβολική ευλάβεια επικράτησε από τα πρώτα χρόνια η συνήθεια του τεμαχισμού των λειψάνων. Ήδη από την περίοδο των διωγμών πολλά από τα σώματα των αγίων μαρτύρων ήταν κομματιασμένα είτε από τους δήμιους, είτε από τα θηρία. Υπήρξαν περιπτώσεις, που μόνο σταγόνες αίματος και σκόνη λειψάνων έμειναν από τους μάρτυρες, που κάηκαν. Όμως, οι Χριστιανοί πίστευαν, όπως παρατηρεί ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, ότι και «ρανδες αματος μνον καμικρ σμβολα πθους σα δρσι τος σμασιν»595 και παρέχουν προστασία και ευλογία. Η αυξανόμενη επιθυμία για χριστιανικά φυλακτήρια συνέβαλε στον τεμαχισμό των αγίων λειψάνων. Ο τεμαχισμός (των λειψάνων) δεν τα έβλαψε την αξία τους, ούτε προς την τιμή, ούτε προς τη δύναμη. Παρ’όλο που το λείψανο ενός αγίου τεμαχίζεται, σε κάθε τεμάχιο διασώζεται ολόκληρος ο άγιος, χωρίς να χαθεί ἢ να μειωθεί η δύναμή του με το διαμελισμό. Τα λείψανα των αγίων είναι το δώρο του Θεού προς τους ανθρώπους για να κοινωνούν την αγιότητά Του μέσω αυτών. Ο τεμαχισμός των ιερών λειψάνων και η ατεμάχιστη θεϊκή δύναμη, που διασώζεται σε κάθε μικρό κομμάτι λείψανο μας στέλνει στην πραγματικότητα «το μελιζομνου κα μδιαιρουμνου, το σθιομνου κα μηδποτε δαπανουμνου», του Αμνού του Θεού της θείας λειτουργίας που αγιάζει τους μετάσχοντας. Κατά τον ίδιο τρόπο κάθε μικρό κομμάτι λείψανο αγιάζει τον «ψμενον στων»596, ξέροντας ότι:
  
«ς κα κνιν βραχεαν, τι λεψανον
στν παλαιν, τριχν μικρν μρος,
κα ρακματ΄, τι κα ραντισμτων
Σημεον, ρκεν ες λου τημν ποτε»597.
  
Αυτή την αντίληψη, που φαίνεται ότι δικαιολογεί θεολογικά απόλυτα τον διαμελισμό των λειψάνων την συναντάμε και σε άλλους Πατέρες. Ο Μγας Βασλειος στην ομιλία του Εἰς τους ἁγίους Τεσσαράκοντα Μάρτυρες γράφει: «Ἐὰν ες κατν ατος διλς , τν οκεον ριθμν οκ κβανουσιν, ἐὰν ες ν συναγγς , τεσσαρκοντα κα οτω μνουσι, κατ τν το πυρς φσιν. Κα γρ κενο κα πρς τν ξπτοντα μεταβανει κα λον στ παρ τ χοντι· κα οτεσσαρκοντα , κα πντες εσν μο, κα κα πντες εσ παρ’κστ»598. Ίδια είναι η τοποθέτηση του Θεοδωρήτου Κύρου: «μερισθντος το σματος μριστος χρις μεμνηκε. Κα τ σμικρν κενο κα βραχτατον λεψανον τν σην δναμιν χει τ μηδαμδιατμηθντι μρτυρι»599.
  
Η τιμή, την οποία απέδιδαν οι Χριστιανοί σε τεμάχια ιερών λειψάνων, επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι στην Κύρο μία αποστολή ιερών λειψάνων του αγου Ιωννου του Προδμου, άλλων προφητών και αποστόλων, έγινε δεκτή από τον επίσκοπο και τον λαό της πόλεως καιτης υπαίθρου «ν Δαυϊτικ χορείᾳ»600. Πολλοί Χριστιανοί, διερωτώμενοι εάν τα τεμάχια λειψάνων είναι γνήσια, δίστασαν να τα προσκυνούν, μέχρι να επιβεβαιωθεί η γνησιότητά τους. Π.χ. η γνησιότητα των λειψάνων του Προδρόμου επιβεβαιώνεται από τον ίδιο, που φανερώνεται σε όνειρο στον ασκητή Ιάκωβο601.
  
Tα λείψανα των αγίων είναι διασκορπισμένα σε όλο τον κόσμο. Ο Μέγας Βασίλειος στην ομιλία του στους αγίους Τεσσαρκοντα Μρτυρες, αναφέρει ότι αυτοί «τ πυρ παρεδθησαν» και η τέφρα τους σκορπίσθηκε στον ποταμό, αλλά «οτοι…τν καθ΄μς χραν διαλαβντες» καθίστανται πύργοι ὰμυνας κατά των επιθέσεων του εχθρού. Δεν περικλείονται σε ένα τόπο μόνο, αλλά πολλοί τόποι τους προσφέρουν φιλοξενία και τους αποδίδουν τιμή602. Ο αδελφός του, ο άγιος Γρηγριος Νσσης, περιγράφει τον θάνατο των αγίων κατ’αυτόν τον τρόπο: «φλχθη τ σματα κα τ πρ ατ διεδξατο. Τν δ κνιν κενην, κα τς καμνου τ λεψανα κσμος μερσθη· κα πσα γσχεδν τος γισμασι τοτοις ελογεται. χω κγ μερδα το δρου, κα τν μν πατρων τ σματα τος τν στρατιωτν παρεθμην λειψνοις· να ν τ καιρ τς ναστσεως μετ τν επαῤῥησιτων βοηθν γερθσιν»603.
  
Παρατηρούμε, ότι ο τεμαχισμός των ιερών λειψάνων συνετέλεσε τα μέγιστα στην εξάπλωση της τιμής των αγίων, που από μία τοπική εκδήλωση εξελίχθηκε σε μία οικουμενική πανδημία. Η φήμη ενός αγίου ξεπερνά το σύνορα της τοπικής κοινωνίας λόγω των ετήσιων εορτών, οι οποίες προσελκύουν πλήθος κόσμου από τις γύρω περιοχές. Σημαντικότατο ρόλο έπαιξαν οι επίσκοποι των τοπικών εκκλησιών, που οι ίδιοι ασχολούνταν με την διοργάνωση των πανηγύρεων, στις οποίες καλούσαν τους θρησκευτικούς ηγέτες των γειτονικών τοπικών εκκλησιών. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι σχέσεις μεταξύ των εκκλησιών, όλο και περισσότερο πιο θερμές, οδήγησαν στη κατοχύρωση της συνείδησηςτης ενότητας της μίας αγίας καθολικής και αποστολικής Εκκλησίας. Η συνείδηση ότι ο θησαυρός μίας τοπικής Εκκλησίας, οι άγιοι και τα λείψανά τους, αποτελεί κοινή περιουσία και δόξα της Εκκλησίας του Χριστού, συνέβαλε στη εξάπλωση της τιμής των αγίων. Έτσι, προέκυψαν ανταλλαγές ιερών λειψάνων μεταξύ των τοπικών Εκκλησιών και παρουσιάζεται τον τέταρτο αιώνα η ραγδαία ανάπτυξη του εορτολογίου604. Όμως, η συνήθεια του διαμελισμού των λειψάνων έγινε δυστυχώς και αιτία υπερβολών και καταχρήσεων. Η κατάχρηση έφτασε στο σημείο να ενθαρρυνθεί το λειψανοεμπόριο και οι απατεώνες να εκμεταλλεύονται την ευσέβεια των πιστών605.
   
Η μετακομιδή των ιερών λειψάνων γινόταν υπό την εποπτεία του κάθε επισκόπου μίας τοπικής Εκκλησίας. Παρατηρούμε ότι ένας τρόπος ασφαλοῦς διακίνησης των ιερών λειψάνων είναι να συνοδεύονται τα τεμάχια των λειψάνων από λεπτομερέστατα ιστορικά στοιχεία από τον ίδιο τον οικείο επίσκοπο. Ο άγιος Βασίλειος ο Μέγας, απαντώντας στο αίτημα του αγίου Αμβροσίου Μεδιολάνων, σχετικά με τα λείψανα του Αγίου Διονυσίου, που έχει ταφεί στην Καππαδοκία, έπραξε κατά τον ίδιο τρόπο606.
  
Μετά το διάταγμα των Μεδιολάνων το 313 μ.Χ., ο Χριστιανισμός άνθησε και οι Χριστιανοί μπορούσαν να τιμούν τους αγίους τους, προς δόξαν Θεού, ελεύθερα, όχι κρυμμένοι σε κατακόμβες, αλλά σε μεγαλοπρεπείς ναούς, κτισμένους εἰς τιμήν τους. Για μία καλύτερη διαφύλαξη των ιερών λειψάνων, και ευκολότερη πρόσβαση των τιμώντων σ’αυτά, η Εκκλησία ξεκίνησε την μετακομιδή τους σε ασφαλέστερα μέρη, συνήθως στους μεγάλους ναούς των σημαντικότερων πόλεων.
  
Η μετακομιδή λειψάνων κατά τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους ήταν πράξη ασυνήθης, διότι απαγορευόταν αυστηρά από το ρωμαϊκό νόμο. Όμως στην Ανατολή, οι Ελληνικές κοινότητες είχαν τους δικούς τους κοινοτικούς νόμους και δεν ήταν υποχρεωμένες να τηρούν τους ρωμαϊκούς νόμους σχετικά με το απαραβίαστο των λειψάνων607.
  
Η ίδια η Αγία Γραφή μας διδάσκει την μετακομιδή των ιερών λειψάνων των αγίων. Ως προεικόνιση των επόμενων η Παλαιά Διαθήκημας αναφέρει την μετάθεση των οστών του Ιωσήφ από την Αίγυπτο στην Παλαιστίνη από το Μωϋσή. Ο δίκαιος Ιωσήφ έδωσε εντολή να μεταφερθούν τα οστά του608, σκεπτόμενος το καλό των συνανθρώπων του. Κατά τον ιερό Χρυσόστομο δύο ήταν οι αιτίες της μετάθεσης των λειψάνων του: α. η αποφυγή της θεοποιήσεώς του από τους βαρβάρους· «ν’ ον μ θες νομζηται μετ τελευτν δι τ τς εεργεσας μγεθος,τν βαρβρων κενων εκλως ξ νθρπων ποιοντων θεος, πσης σεβεας ναιρν πθεσιν, κλευσεν πενεχθναι οκαδε τα στ»609,και β. η παρηγοριά και η μίμηση της υπομονής, της ελπίδας και της πίστεως του Ιωσήφ· «ρντες γρ κενοι τ λεψανα πρ τν φθαλμν, ετα ντεθεν ναμιμνσκμενοι πρς αυτος τι παρ τν δελφν πεβουλεθη, τι ες λκκον ρρφθη, τι περ τν σχτων κινδνευσε, τι δεσμωτριον κησε, κα τ λλα δ πντα τσυμβεβηκτα ατ, ετα τι μετ΄κενα πντα βασιλες γνετο κα τς Αγπτου πρτος, κα τοσοτων κηδεμν κα προσττης, κανς εχον λπδας πρ τς παλλαγς τν ε καταλαμβανντων ατος δεινν, παιδευμενοι δι τν στν το δικαου, τι οδες τν π τν Θεν πιστευσντων κα τν παρ΄κενου συμμαχαν ναμεινντων γκατελεφθη ποτ»610.
  
Ο Σωζόμενος μας πληροφορεί ότι χρονολογικά η πρώτη μετακομιδή λειψάνων είναι εκείνη του αγίου μρτυρος Βαβλα, στις ημέρες του Καίσαρος Γάλλου (351-354), ο οποίος το 351611 «μετθηκεν ες Δφνην τν λρνακα» του Μάρτυρος612. Τα λείψανα του αγίου ιερομάρτυρος Βαβύλα μετακομίσθηκαν αργότερα, επί του Μελετίου Αντιοχείας από τη Δάφνη πέρα του ποταμού Ορόντου: «πλιν ατν τοποταμο πραν μετστησεν»613 στο νεόκτιστο ναό. Αργότερα στο ναό του αγίου Βαβύλα μεταφέρθηκαν από την Κωνσταντινούπολη και τα λείψανα του αγίου Μελετίου Αντιοχείας, που έγινε «ταχως γετονας καὶ ὁμσκηνος»614 του αγίου.
  
Ο ιερός Χρυσόστομος μας αναφέρει πιo αναλυτικά την μετακομιδή των ιερών λειψάνων του αγίου ιερομάρτυρος Ιγνατου του Θεοφρου, επισκόπου Αντιοχείας, από τη Ρώμη στη Αντιόχεια. Κατά την επιστροφή των ιερών λειψάνων του αγίου όλοι οι Χριστιανοί των ενδιάμεσων πόλεων μεταξύ Ρώμης και Αντιοχείας ήταν στους δρόμους να υποδεχθούν με εγκώμια τον άγιο, που μεταφερόταν επάνω στους ώμους, ως μεγάλου αθλητή, που στεφανωμένος επιστρέφει στην πατρίδα του. Η μετακομιδή του αγίου θεωρείται έργο «τς το Θεο οκονομας», διότι πολλοί απόλαυσαν τις ευλογίες του αγίου. Με τη μετακομιδή η Ρώμη δενέχασε τίποτα διότι «κενη μν γρ ατο στζον τ αμα δξατο…, πλαυσαν κενοι το μαρτυρου· εδον γωνιζμενον κα νικντα καστεφανομενον κενοι»615, απόλαυσαν τον άγιο οι κάτοικοι της, ενώ η Αντιόχεια, που νοσταλγούσε τον άγιο ανέλαβε την φροντίδα του για πάντα·«μες δ τ λειψν τετμησθε· πηλασατε τς πισκοπς μες…χετε διηνεκς ατν μες»616. Μεγάλη η οικονομία του Θεού που δεν στερεί κανέναν από τις ευλογίες των αγίων του. Στην περίπτωση του ιερομρτυρος Ιγνατου «λγον μν ατν χρνον πστησεν Θες, κα μετ πλεονος μν δξης ατν χαρσατο. Κα καθπερ οδανειζμενοι χρματα μετ τκων ποδιδασιν περ ν λβωσιν· οτω κα Θες τν τμιον τοτον θησαυρν παρ΄μν λγον χρησμενος χρνον, κα τ πλει δεξας κεν, μετ πλεονος μν ατν ποδδωκε τς λαμπρτητος»617. Στα πνευματικά τα πράγματα είναι διαφορετικά. Τα ιερά λείψανα με την αποχώρησή τους από έναν τόπο σε άλλο, δέν εγκαταλείπουν τον αρχικό τόπο, επειδή τον έχουν αγιάσει. Με την μετακομιδή των ιερών λειψάνων η Εκκλησία σκοπεύει την αύξηση της τιμής των αγίων και την προστασία των πιστών. Λέγει ο ιερόςΧρυσόστομος για τον άγιο Βαβύλα (τα λείψανά του)· «πλιν ες τν πλιν γεν, στε ν πλεονι εναι τιμ»618, «στε πολλ τν χωρων τς εωδας μπλησθναι το μρτυρος»619.
  
Επί της ποιμαντορίας του Χρυσοστόμου, από το Πόντο στην Κωνσταντινούπολη μεταφέρθηκαν τα λείψανα του αγίου μρτυρος Φωκ620. Η μετακομιδή των λειψάνων, μας αναφέρει ο άγιος Ιωάννης, ήταν μία λαμπρή πανήγυρη δυο ημερών, με την παρουσία πλήθους κόσμου και των βασιλέων: «Λαμπρ γγονεν μν χθς πλις, λαμπρκα περιφανς…πειδ μρτυρα πομπεοντα π Πντου πρς μς παραγενμενον»621.
  
O Μέγας Βασίλειος σε μία επιστολή, που διασώθηκε με τον αριθμό 155, σταλμένη στον ανεψιό του Junius Soranus622, αξιωματούχο, ίσως έπαρχο της βυζαντινής επαρχίας πέραν του Δούναβη, του ζητά να στέλνει στην γενέτειρά του λείψανα μαρτύρων, εφόσον εκεί ο διωγμός των Χριστιανών από τους Γότθους συνεχιζόταν: «Καλς δ ποισεις, ἐὰν κα λεψανα μαρτρων τ πατρδι κπμψ, επερ, ς πστειλας μν, ὁ ἐκε διωγμς ποιε κα νν μρτυρας τ Κυρίῳ»623. Όμως για τη μετακομιδή των λειψάνων έπρεπε να πάρει άδεια από τον επίσκοπο της τοπικής επαρχείας, δηλαδή από τον Vetranion Τόμης624. Από την επιστολή 164 του Μέγα Βασιλείου, η οποία στην συλλογή του Migne διασώζεται με την επιγραφή Ἀσχολίῳ, ἐπισκόπῳ Θεσσαλονίκης625, μαθαίνουμε ότι του έστειλαν «κ τν πκεινα στρου626 βαρβρων» τα λείψανα του αγίου μάρτυρος Σάββα627 «μρτυς δ μν πεδμησεν»628. Σε άλλη επιστολή γράφει ότι υποδέχθηκαν τον άγιο (τα λείψανα) με χαρά και προσευχές ευχαριστίας προς τον Θεό «ν κα πεδεξμεθα χαροντες καὶ ἐδοξσαμεν τν Θεν τν ν πσι τος θνεσι πληρσαντα λοιπν τΕαγγλιον το Χριστο ατο»629.
  
3. Τα εγκανια ναν
  
Η τιμή των αγίων είναι αναπόσπαστο κομμάτι της λατρευτικής ζωής της Εκκλησίας. Αυτό είναι αντιληπτό από το γεγονός ότι οι ετήσιες μνήμες των αγίων είχαν ως κέντρο την τέλεση της Θείας Ευχαριστίας. Σχετικές αναφορές συναντάμε στον Τερτυλλιανό, στον Κυπριανό, στον Ευσέβιο, κ.τ.λ. Η θεία ευχαριστία ως ανάμνηση του θανάτου του Κυρίου τελείται στα μαρτύρια, στους τάφους των αγίων μαρτύρων, διότι από την αρχή ο θάνατος των μαρτύρων συντέθηκε με την θυσία του Χριστού, και το αίμα των μαρτύρων θύμιζε και ανάγγειλε το άγιο αίμα και τον θάνατοτου Χριστού.
  
Οι Διαταγές των Αποστόλων, όπου υπάρχουν αντιλήψεις παλαιότερες, ορίζουν μεταξύ άλλων τα ακόλουθα: «Απαραιττως δ, ρζεται, συναθροζεσθαι ν τος κοιμητηροις, τν νγνωσιν τν ερν βιβλων ποιομενοι κα ψλλοντες πρ τν κεκοιμημνων μαρτρων καπντων τν π αἰῶνος γων, …, κα τν νττυπον το βασιλεου σματος Χριστο δεκτν εχαρισταν προσφρεται ν τε τας κκλησαις μν κα ν τος κοιμητηροις»630. Αναμφισβήτητα η κορύφωση της εορτής των αγίων αποτελούσε η τέλεση της θείας Ευχαριστίας. Ο ιερός Χρυσόστομος αναφέρει τα γενόμενα κατά τις εορταστικές εκδηλώσεις μίας πανήγυρης: «ννησον λκος γλως κατ τοιατην σνοδον μετπαννυχδας, μετ Γραφν γων κρασιν, μετ μυστηρων θεων κοινωναν κα μετ πνευματικν χορηγαν νδρα γυνακα ν καπηλείῳ φανεσθαι διημερεοντας»631.
  
Είναι γεγονός ότι στους πρώτους τρεις αιώνες η θεία Ευχαριστίατ ελέσθηκε επάνω στους τάφους των μαρτύρων, δηλαδή επάνω στα άγια λείψανα, και αυτό οφειλόταν στην πεποίθηση ότι και οι μάρτυρες, δια των λειψάνων τους συμμετέχουν στην πνευματική συνεστίαση. Αυτή η πεποίθηση δεν είναι μία αστήριχτη αντίληψη των Χριστιανών, είναι μία πραγματικότητα, που αποκαλύπτεται από τον Θεό στον ευαγγελιστΙωννη. Στον άγιο απόστολο παρουσιάζονται στο όραμα «ποκτω τοθυσιαστηρου α ψυχα τν σφαγμνων δι τν λγον το Θεο κα διτν μαρτυραν ν εχον»632. Έτσι εξηγείται ότι η θεία ευχαριστία από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους τελείται, είτε στα κοιμητήριο, είτε στα μαρτύρια είτε σε κατακόμβες, δηλαδή μόνο εκεί που οι Χριστιανοί είχαν ιερά λείψανα. Αυτή η στενότατη σχέση μεταξύ του τάφου των μαρτύρων (των ιερών λειψάνων) και της τέλεσης της θείας Ευχαριστίας, ήδη παράδοση της αρχαίας Εκκλησίας κατά την περίοδο των διωγμών, παρέμεινε ως άγραφος θεσμός της Εκκλησίας μέχρι σήμερα. Στην συνείδηση της Εκκλησίας, η τέλεση της θείας Ευχαριστίας χωρίς την ύπαρξη ιερών λειψάνων ήταν κάτι αδιανόητο και έξω από την παράδοσή της633. Δια τούτο η ανέγερση των νέων ναών συσχετίσθηκε με τους τάφουςτων μαρτύρων, και κατά συνέπεια, η Αγία Τράπεζα ως θυσιαστήριο, επάνω απ’ το οποίο τελείται η θεία Ευχαριστία, σύμφωνα με την παράδοση έπρεπε να περιέχει ιερά λείψανα.
  
Η καθιέρωση των ναών, με μία ειδική τελετουργία από τον επίσκοπο, άρχισε πιθανότατα από το τέλος του Γ΄ αιώνα, και ονομάστηκε Εγκαίνια. Αυτή η τελετή αφορά «τη μεταφορ και τοποθτηση των ιερν λειψνων στην αγα τρπεζα και την τλεση της πρτης λειτουργας στον μλις εγκαινιασθντα Να»634. Τα εγκαίνια άρχιζαν με την λιτανείατων ιερών λειψάνων από τον αρχικό τους τόπο προς τον νεόκτιστο ναό, προχωρούσαν στην κατάθεσή τους στο θυσιαστήριο (στην αγία τράπεζα) και κορυφώνονταν με την τέλεση της θείας λειτουργίας 635. Στην λιτανεία των ιερών λειψάνων από τον παλαιό στο νέο ναό, ο καθηγητής Φουντούλης παρατηρεί ένα βαθύτατο θεολογικό νόημα, εκείνο της διαδοχής, όπως είχε υπογραμμίσει ο γιος Συμεν Θεσσαλονκης: «σπερ κατ διαδοχν χρις πρς μς, ς π Σωτρος δι τν ποστλων κα τν διαδχων ατο χρις μν ρχεται δι τς χειροτονας, οτο δι τν πρτων ναν ες νεωτρους ναος636». Τα εγκαίνια των λατρευτικών χώρων απαντώνται τόσο στην Παλαιά Διαθήκη, π.χ. της Σκηνής Μαρτυρίου, του Ναού του Σολωμώντα και του Ναού του Ζοροβάβελ637, όσο στην Καινή διαθήκη, ο Ίδιος ο Κύριος συμμετέχει στα εγκαίνια, που «γνετο…ν τος εροσολμοις638», αλλά και στον ειδωλολατρικό κόσμο639. Χωρίς αμφιβολία, οι υπάρχουσεςτελετές επέδρασαν640 στη διαμόρφωση της τελετής των εγκαινίων στη Χριστιανική Εκκλησία, όμως το όραμα του ευαγγελιστή Ιωάννου αποτέλεσε τον καθοριστικό παράγοντα. Ο άγιος Αμβρόσιος Μεδιολάνων, αναφερόμενος στο όραμα της Αποκάλυψης, λέγει ότι η θέση του Χριστού είναι επάνω στο θυσιαστήριο, ενώ των μαρτύρων κάτω από το θυσιαστήριο: «Ille super altare, qui pro omnibus passus est; isti sub altari, qui illius redempti sunt passione»641. Και ο ιερός Αυγουστίνος αναφέρεται στην αγία τράπεζα της ἐν Καρχηδόνη εκκλησίας του αγίου Κυπριανού: «τρπεζα τ Θε κατασκευσθη κα τρπεζα το Κυπριανοκαλεται…διτι οτος δι τς αυτο θυσας τν τρπεζαν τατην ητρπισε».
  
Με τον καθαγιασμό η Εκκλησία δέχεται τον Χριστό και δια των εγκαινίων γίνεται ναός του Θεού, «κατοικητριο της Παναγας Τριδος»643, εργαστήριο αγιασμού, μέσα στο οποίο δρα και ενεργεί ο Ίδιος ο Χριστός δια του Πνεύματός Του. Κατ΄αυτόν τον τρόπο, ο εγκαινιασμένος ναός γίνεται «τόπος συνάντησης και πραγματικής κοινωνίας»644 Θεού και ανθρώπου, ειδικά κατά την τέλεση της Θείας Λειτουργίας. Σχετικά με τα εγκαίνια του ναού, ο πατήρ Stăniloae σημειώνει «τα εγκανια μεταμορφνουν το χρο και απ αυτν προβλλεται επνω σ’ ολκληρη την κτση το φως και το ργο του Θεο645», το σωτηριώδες έργο του Χριστού. Οι άγιοι, ως συνεργάτες του Χριστού στην οικοδόμηση της Εκκλησίας, συμβάλλουν στην ολοκλήρωσή της δια της εκδικήσεως την οποία ζητούν, δηλαδή εκφράζουν «την επιθυμα τους να λθουν στο φως γι΄αυτος, που βρσκονται στη γη, η αξα της θυσας τους για το Χριστ, η αξα της μμησης του εσφαγμνου αρνου, στε να αναπαυθε μεταξτων ανθρπων η ειρνη, η κατανηση και ακμη να προοδεουν στην αληθιν εντητα τους και στην αινια ζω με την ενδυνμωση μσα στο διο πνεμα της θυσας646».
  
Ο Ευσβιος στην Εκκλησιαστική του Ιστορία μας παρέχει μαρτυρία εγκαινίων ναών, σύμφωνα με την οποία, μετά το τέλος του διωγμού του Διοκλητιανού, έγιναν «γκαινων ορτα κατ πλεις κα τν ρτι νεοπαγν προσευχηταρων φιερσεις»647.
  
Η τελετή των Εγκαινίων, δηλαδή των «γενεθλων» ενός νέου ναού, ήταν η ειδική τελετουργία κατά την οποία ο επίσκοπος τοποθετεί ιερά λείψανα (συνήθως μαρτύρων, τον πρώτο καιρό) σε ειδική οπή μέσα στον κίονα, που στηρίζει την πλάκα της Αγίας Τράπεζας. Υπάρχουν μαρτυρίες που αναφέρουν την κατάθεση ιερών λειψάνων σε εγκαίνια ναών, π.χ. στα εγκαίνια του ναού των Αγίων Αποστόλων, κατατέθηκαν τα λείψανα των αγων Ανδρου και Λουκ648.
  
Το τέταρτο αιώνα, επί των ημερών του αγου Αμβροσου Μεδιολνων πληροφορούμαστε ότι εγκαινιάσθηκε ο εν Μεδιολάνοις ναός των Αγίων Αποστόλων, όπου μετέφερε το λείψανο του αγου Ναζαρου. Ο καθηγητής Τρεμπέλας θεωρεί ότι στον Αμβρόσιο έχουμε «τν πρτην βεβααν στορικν μαρτυραν τελσεως γκαινων νεοδμτου Ναο, μετ’ ποθσεως πισμου κα πανηγυρικς ν ατμαρτυρικν Λειψνων»649.
   
O άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος εγκαινιάζει στην Ναζιανζό τον ναό του αγίου μάρτυρος Μμαντος το 383650. Τα εγκαίνια του ναού φαίνεται ότι συσχετίζονται με αρχαίο Εβραϊκό έθιμο, που δεν είναι τίποτε άλλο παρά «παλαις νμος», διότι «γκαινζονται μν πρς Θεν νσοι τῶ Ἠσαϊ, σπερ νγνωμεν651», «γκαινζεται δ σκην το μαρτυρου652», αλλά και ο Κύριος εγκαινιάζει τον ναό Του·«γγνετο δ τ γκανια ν εροσολμοις, κα χειμν νω, τς πιστας, κα ησος παρν, Θες κα νας, Θες αἰώνιος, νας πρσφατος, αθημερν λυμενος κατριμερος νιστμενος, κα μνων ες τος αἰῶνας, να γ σωθ653».Προφανώς, υπήρξε μία ειδική τελετουργία εγκαινίων. Τα λόγια από την αρχή της ομιλίας του χρησιμοποιήθηκαν αργότερα στα ιδιόμελα των εγκαινίων, που ψέλνονται στον Εσπερινό: «γκανια τιμσθαι, παλαις νμος, κα καλς χων· μλλον δ τ να τιμσθαι δι΄γκαινων· γκαινζονται γρ νσοι πρς Θεν, ς φησιν σαϊας· ς τινας ποληπτον τς ξ θνν κκλησας, ρτι καθισταμνας, κα πξιν λαμβανοσας βσιμον τ Θε. Δι κα μες, τ παρντα γκανια,πνευματικς πανηγυρσωμεν»654.
  
Από την αλληλογραφία του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου με τον πρεσβύτερο Ρουφίνο, σταλμένος ιεραπόστολος του Χρυσοστόμου στη Φοινίκη, μαθαίνουμε ότι ο Ρουφίνος, πιθανότατα σε μία επιστολή του, του ζήτησε άγια λείψανα για τις Εκκλησίες της Φοινίκης, προφανώς για τα εγκαίνια των ναών, οι οποίες ήταν ακόμα υπό κατασκευή. Ότι, κατά πάσα πιθανότητα πρόκειται για ζήτηση ιερών λειψάνων για μία συγκεκριμένη χρήση, (υποθέτουμε εγκαίνια ναών) είναι φανερό από την ανησυχία του Ρουφίνου. Ο Χρυσόστομος καθησυχάζει τον Ρουφίνο, γράφοντάς του ότι το θέμα των λειψάνων έχει λυθεί από τον ίδιο. Γράφει ο άγιος πατήρ: «Κα τν λειψνων δ νεκεν τν γων μαρτρων μριμνος σο· κα γρ εθως πστειλα τν κριν μου τν ελαβστατον πρεσβτερον πσκοπον τρϊον τν ραβισσο. Ατς γρ χει κα ναμφισβτητα κα πολλ, κα εσω λγων μερν ποστελομεν σοι τατα ες τν Φοινκην. Μηδν τονυν λλιμπανσθω τν παρ τς σς τιμιτητος. Τ γρ παρ΄μν ρς μεθ΄σης πεπλρωται τς προθυμας. Σπεσον, να πρ το χειμνος δυνηθς τςστγους κκλησας παρτσαι655».
  
4. Η προσκνηση των ιερν λειψνων 
 
Από τη αρχή της τιμής των αγίων επικράτησε η παράδοση κατά την γενέθλιον ημέρα των αγίων να γίνεται προσκύνημα στους τάφους των αγίων. Η προσκύνηση διά ασπασμού επικράτησε από την αρχή της τιμής των αγίων. Ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, αναφερόμενος στο μαρτύριο των Μακκαβαίων, θαυμάζει την μητέρα τους, η οποία συγχρόνως ήταν «ιερουργς αντερος του Αβραμ» και προσκυνητής. Δια του ρήματος προσκυνώ ο άγιος πατήρ «περιγρφει την τιμ των λειψνων»656. Η τοπική τιμή κάποιων αγίων εξαπλώθηκε σε όλη την οικουμένη. Υπήρχαν περιπτώσεις, που κάποιοι άγιοι βρήκαν το τέλοςτ ους σε ξένους τόπους, και οι τάφοι και τα λείψανά τους ήταν σε μεγάλη απόσταση από τους Χριστιανούς, που τους τιμούσαν. Σ΄αυτές τιςπεριπτώσεις η τιμή και η προσκύνηση των αγίων δεν εμποδίζονται ούτε από τα έξοδα μεταφοράς, ούτε από τους κόπους της απόστασης, διότι μπορεί να γίνει ἐν πνεύματι. Οι Αντιοχειανοί εόρταζαν τον γιο Ευστθιο Αντιοχεας, που είχε ταφεί στη Θράκη με ζωντανή μνήμη και αυξημένο πόθο για τον άγιο. Η προσκύνηση δεν εμποδίζεται από την έλλειψη του τάφου, διότι παρατηρεί ο ιερός Χρυσόστομος: «ε χρ τληθς επεν, κα τφος ατο παρ΄μν, οκ ν Θρκ μνον», διότι «Μνματα γων οσορο κα λρνακες κα στλαι κα γρμματα, λλ΄ργων κατορθματα, κα πστεως ζλος, κα συνειδς πρς Θεν γις»657. Κάθε Χριστιανός μιμητής των αγίων κρύβει μέσα του τους αγίους. Ο ίδιος ο τιμών τους αγίους, είναι τάφος αγίων, «τφος μψυχος κα πνευματικς», διότι λέγει ο άγιος: «ν…ναπτξω τ συνειδς κστου τν παρντων μν, ερσκω τν γιον τοτον νδον τς διανοας μν νδιαιτμενον»658. Η χάρη του αγίου από τον τάφο αυξάνει τον πόθο των Χριστιανών, δημιουργώντας «τφους μψχους, τφους φωνν φιντας, τφους πρς τν ατν ζλον παρασκευαζομνους», τα ίδια τα σώματα των αγίων όντας «κα πηγς κα ρζας κα μρα πνευματικ»659.
  
Ο γιος Γρηγριος ο Θεολγος μας μεταφέρει άλλη εμπειρία της Εκκλησίας, την προσκύνηση των τάφων των αγίων χωρίς λείψανα κάν:
  
«Κα κλσιν γνων, στιν ν λεψανον,
Τποις δοθεσαν νθ΄λου το μρτυρος,
σχν τ΄σην λαβοσαν, το Θαματος!
Σζειν γρ ομαι κα τ μεμνσθαι μνον»660.
  
Κατ΄αυτόν τον τρόπο οι πνευματικές εμπειρίες των μεγάλων ιεραρχών και οικουμενικών Διδασκάλων της Εκκλησίας προσεγγίζουν τις βαθύτατες έννοιες της αληθινής προσκύνησης των αγίων, φανερώνουν νέες «μεθόδους» εορτασμού και ανοίγουν καινούριους πνευματικούς δρόμους που μας οδηγούν στην προσκύνηση των αγίων. Κατά συνέπεια η προσκύνηση και ο εορτασμός των αγίων, των ιερών εικόνων και των λειψάνων τους είναι δυνατή ἐν παντὶ καιρῶ και τὸπῳ, εξαρτώμενα από τη μνήμη της καθαρής συνείδησης.

531 Α΄ Κορ. 6,19
532 Α΄Κορ. 3,17
533 Αριθ. 19,11 και Λευ. 11,36, N. Chițescu.Teologia Dogmatică şi Simbolică, Β΄,Bucureşti 1958, σ.762
534 Μ. Βασιλεου, Ες Ψαλμν 115, 4, PG 30, 112ΒC
535 Pr. Prof. Ene Branişte, «Despre cinstirea sfinților în Biserica Ortodoxă», Ortodoxia 1(1980) 48 Ο Duval υποστηρζει τι ο ενταφιασμς δπλα στα λεψανα αγων εναι μα παρδοση απ τλος του γ΄ αινα, βλ. Yvette Duval, «Auprès des saints corps et âme: l΄inhumation ”ad sanctos” dans la chrétienté d΄Orient et d΄ Occident du IIIe au VIIe siècle», Etudes augustiniennes, Université ParisValde--Marne, 1988, σσ. 89--90,
του ιδου, Les saint protecteurs ici-- bas et dans l΄au-- delà, Genève, 2004
536 Johan Leemans, Wendy Mayer …, “Let Us die…”, σ. 13, βλ. J. Daniélou, «La résureection des corps» VC 7 (1953) 154--170, M. Van Uytfanghe, «L΄essor du culte des saints et la question d΄eschatologie» ν Les Fonctions des saints dans le monde occidental IIIe--XIIIe siècles, Collection de L΄Ecole Française de Rome 149 (1991) 91106
537 Johan Leemans, Wendy Mayer …, ο.π. , σ. 13
538 Pr. Conf. Ilie Moldovan, Cinstirea Sfintelor Moaste, in Biserica Ortodoxa, ν Ortodoxia 1, Bucuresti, 1980,
σ. 123 
539 Pr. Prof. Dr. Dumitru Stăniloae,Teologia Dogmatică Ortodoxă, τομ.3, Bucureşti,1997, σ. 234
540 . Χρυσοστμου, Ες Μρτυρας Αγυπτους, 1, PG 50, 695, ΕΠΕ 37, 268
541 Γρηγορου Θεολγου, Κατ ουλιανο Α΄ Στηλιτευτικς, 69, PG 35, 589C, «κα μικρ σμβολα πθους, σα δρσι τος σμασι» Ι. Χρυσοστμου, Ομιλα «Τς βασιλδος μσον νυκτς ες μεγλην κκλησαν προσελθοσης», 1, 332, PG 63, 469 «ο τ σματα νργει μνον τν γων ποστλων, λλ κα τ σουδρια κα τ σιμικνθια», βλ.του ιδου, Ες Πρξ.π. μ. 41, 1, PG 60, 288 Βλ. επσης τα θαμαυτα των προσωπικν αντικεμενων των ν τη Παλαι Διαθκη δικαων .Χρυσοστμου, Ες νδριντας, μ. 8, 2, Προτροπ ες ρετν, PG 49, 99 « μηλωπ τοτου (του προφτη Ηλα) τν ορδνην σχισε, τ ποδματα τν τριν παδων τ πρ κατεπτησαν, τ ξλον το λισσαου τὰ ὓδατα μετβαλε, κα σιδριον πρ τν πιφνειαν βαστζειν ποησεν΄ ρβδος Μωϋσως τν ρυθρν σχισε θλλασσαν, τν πτραν ρρηξε…»
542 Π.Β. Πσχου, γιοι οι Φλοι του Θεο, Αθνα 1995,σ. 146
543 Ατθι, σ.146
544 . Χρυσοστμου, Περ τς τν νεκρν ναστσεως, 6, PG 50, 428, ΕΠΕ 36, σ. 126
545 Ατθι, 7, PG 50, 428429,σσ. 127--129
546 . Χρυσοστμου, Ες Ρωμ. μ. 32, 4, PG 60, 680, ΕΠΕ 17, σ. 733
547 του ιδου, Ες Ψαλμ 48, 6, PG 55, 231, ΕΠΕ 6, σ.195
548 του ιδου, Ες Ρωμ. μ. 32, 4, PG 60, 680, ΕΠΕ 17, σ. 733
549 Του ιδου, Ες Μακκαβαους, 1, PG 50, 617618, ΕΠΕ 36, σ.351
550 του ιδου, Ες Βαβλαν, 1, PG 50, 529, ΕΠΕ 37, σ.55
551 του ιδου, Ες Βαβλαν, 16, PG 50, 558, ΕΠΕ 34, σ.499
552 Pr. Prof. Dr. Dumitru Stăniloae,Teologia Dogmatică Ortodoxă, β΄ κδοση, Bucureşti,1997,σ. 234
553 Μ. Βασιλεου, Ες Ιουλτταν, 2, PG 31, 241Β, ΕΠΕ 7, σ. 209
554 . Χρυσοστμου, Ες Βαβλαν, 11, PG 50, 551, ΕΠΕ 34, σ.475
555 Ατθι, 13, PG 50, 553, ΕΠΕ 34, σ.481
556 Ατθι, 12, PG 50, 552, σ.479
557 Ατθι, 12, PG 50, 552 σ.481
558 Σοφ. Σολ. 3,1
559 Του ιδου, Κατχησις 7, 1, SC 50 bis, 229--230, ΕΠΕ 30,σ.473
560 Του ιδου, Ες Μρτυρας, 2, PG 50, 648, ΕΠΕ 36, σ. 587
561 Του ιδου, Ες Ιουλιαν, 4, PG 50, 671, ΕΠΕ 37,σ.233
562 Ατθι, 4, PG 50, 672
563 . Χρυσοστμου, Κατχησις 7, 2, SC 50 bis, 230, ΕΠΕ 30, σ.473--475
564 Του ιδου, Ες Μρτυρας, 2, PG 50, 648 , ΕΠΕ 36, σ. 587
565 του ιδου, Ες Ιουλιαν, 3, PG 50, 671, ΕΠΕ 37,σ.233
566 . Χρυσοστμου, Ες νδριντας, μ. 4, 3, PG 49, 63, ΕΠΕ 32, σ. 74
567 Του ιδου, Τς βασιλδος μσον νυκτς ες μεγλην κκλησαν προσελθοσης,1, PG 63, 469
568 Ατθι, PG 63, 469
569 του ιδου, Ες Ιουλιαν, 4, PG 50, 672673, ΕΠΕ 37,σ.237
570 Ατθι, PG 50, 673
571 . Χρυσοστμου, Ες Μρτυρας, 2, PG 50, 649, ΕΠΕ 36, σ. 590
572 Ευσεβου Καισαρεας, κκλησιαστικ στορα 4, 5, PG 20, 357B
573 Του ιδου, Εκκλησιαστικ Ιστορα, 8,6, PG 20, 753B
574 . Χρυσοστμου, Ες Δροσδα 4, PG 50, 689
575 Β΄ Βασιλ. ιγ΄, 21
576 «Κα παρεκλουν ατν να μνον ψωνται το κρασπδου το ματου ατο κα σοι ψαντο διεσθησαν» (Μτ. 14, 36, Μκ. 3, 9--10), «Κα πς χλος ζτει πτεσθαι ατο, τι δναμις παρ΄ατοῦ ἐξχετο κα ἰᾶτο πντας» (Λκ. 6, 19), Η αιμορροοσα γυν μλις ακομπησε το ιμτι Του θεραπεθηκε «κα εθως ξηρνθη πηγ το αματος…» (Μκ. 5, 24--31)
577ω.ιδ΄,12
578 Πρξ. π. 5, 1215
579 Πρξ. π. 19,11--12
580 Γρηγορου Θεολγου, Κατ Ιουλιανο Βασιλως Α΄Στηλιτευτικς, 69, PG 35, 589B--589C, ΕΠΕ 3, σ. 90--92
581 Του ιδου, Ποημα 10, Περ ρετς, 753--756PG 37, 734A--735A, ΕΠΕ 9, σ.210
582 . Χρυσοστμου, Ες Βαρλαμ, 4, PG 50, 681, ΕΠΕ 37, σ.258
583 Του ιδου, Ες μρτυρες Αιγυπτους, 1, PG 50, 694, ΕΠΕ 37, σ.266, βλ. John Wortley, «The origins of Christian veneration of bodyparts»,εν RHR, 223 (2006), 7
584 Ατθι, 1, PG 50, 694
585 Ατθι, 1, PG 50, 694695
586 Ατθι, 1, PG 50, 695, σ. 266
587 . Χρυσοστμου, Ες Βερνκη και Προσδκη, 7, PG 50, 640, ΕΠΕ 37, 216
588 Μ. ΒασιλεοΥ, Ες Ψαλμν 115, 4, PG 30, 112C
589 . Χρυσοστμου, Ομιλα ες Μρτυρας, PG 50, 664
590 Του ιδου, Κατχησις 7, 5, SC 50 bis, 231--232, ΕΠΕ 30, σσ.474476
591 Του ιδου, Ομιλα Τς βασιλδος μσον νυκτς ες μεγλην κκλησαςν προσελθοσης, 1, PG 63, 470
592 Ατθι, 1, PG 63, 469
593 . Χρυσοστμου, Ες Βαβλαν, 16, PG 50, 557, ΕΠΕ 34, σ. 494
594 Αρχμ. Μελετου Καλαμαρ, Αγιολογα, Αθναι 1972, σ. 38
595 Γρηγορου Θεολγου, Κατ ουλιανο Α΄, 69, PG 35, 589C
596 Μ. Βασιλεου, Ες Ψαλμ.115, 4, PG 30, 112C
597 Γρηγορου Θεολγου, Ποημα 10, Περ ρετς, 745748,PG 37, 734A, ΕΠΕ 9, σ.210
598 Μ. Βασιλεου, Ες Τεσσαρκοντα Μρτυρες, 8, PG 31, 521BC, ΕΠΕ 7, σ. 310
599 Θεοδωρτου Κρου, Περ τς τν μαρτρων τιμς, 112, PG 83, 1012BC
600 Θεοδωρτου Κρου, Φιλθεος στορα, 21 Ἰάκωβος, PG 82, 1444 BC
601 Ατθι, μν.ργ. PG 82, 1444CD
602 Γεωργου Τστση, Η νταξις των αγων στο εορτολγιο, Κατερνη, σ. 39
603 Γρηγορου Νσσης, Ες τους Τεσσαρκοντα Μρτυρες, PG 46, 784B
604 Pr. Prof. Dr. Ene Branişte, ο.π. σ. 55
605 Α. Φυτρκη, π. Αθνα 1955, σ. 112
606 Μ. Βασιλεου, πιστολ 197, 2, μβροσίῳ πισκπ Μεδιολνων, PG, 32, 712A713A, Delehaye, Sanctus….,σ. 202
607 Γεωργου, Τστση, μν. ργ., σσ. 3536 .Για το απαραβαστο των ιερν λειψνων βλ. Delehaye H. Sanctus. Essai sur le culte des Saints dans l΄antiquite, 1925 (β΄κδ. Bruxelles 1970)
608 Γεν. 50, 24
609 . Χρυσοστμου, Ες Δροσδα, 4, PG 50, 690, ΕΠΕ 37, σ. 332
610 Ατθι, 5, PG 50, 691, βλ. Του ιδου Ες Βαβλαν, 2, PG 50, 531--532,ΕΠΕ 37, σ 60 « δ μγας Μωϋσς
ο πλησον στν εστκει νεκρν, λλ΄ατν λον νεκρν πιφερμενος τν ωσφ, οτω τμλλοντα προλεγα ΄κα μλα εκτως. Τ μν γρ κενων ρματα Πνεματος γου χρις ν».
611 Pr. Prof. Dr. Ene Branişte, ο.π. σ. 50, βλ. Johan Leemans, Wendy Mayer, …, Let Us die…, σ. 140
612 Σωζομνου, κκλησιαστικ στορα, 5, PG 67, 1273AD, βλ. . Χρισοστμου, Ες Ψαλμ 110, 4, PG 55,
285, ΕΠΕ 6, σ. 404 «το γου μρτυρος Βαβλα το ν Δφν μετθεσις», βλ H. Leclercq “Reliques et reliquaries” ν DAC L 14, 1948, .2304
613 . Χρυσοστμου, Ες Βαβλαν, 3, PG 50, 533, ΕΠΕ 37, σ. 64, βλ. Johan Leemans, Wendy Mayer, …, ο.π. σ.
141, βλ. Wendy Mayer, The Cult…, σ. 24
614 Ατθι, 3, PG 50, 533, βλ. Σωκρτους , κκλησιαστικ στορα 5, 9, PG 67, 581C «Μελτιος τς ντιοχεας πσκοπος ἀῤῥωστίᾳ περιπεςν, τελετησεν…λλ Μελιτου μν τ σμα ο προσκοντες π τν ντιχειαν διεκμισαν», βλ. Σωζομνου, κκλησιαστικ στορα 7, 10, PG 67, 1441ΑΒ «τ Μελετου λεψανον κομσθη ες ντιοχεαν, κα παρ τν θκην Βαβλα το μρτυρος τφη»
615 . Χρυσοστμου, Ες γντιον τν θεοφρο, 5, PG 50, 594
616 Ατθι, 5, PG 50, 594
617 Ατθι, 5, PG 50, 594
618 . Χρυσοστμου, Ες Βαβλαν κα κατ ουλιανο, 17, PG 50, 560, ΕΠΕ 34, σ.504
619 Του ιδου, Ες Βαβλαν, 3, PG 50, 533, ΕΠΕ 37, σ. 64
620 H. Leclercq « Reliques et reliquaries», εν DACL 14, (1948) 2304
621 . Χρυσοστμου, Ες Φωκν, 1, PG.50, 699, βλ. Wendy Mayer, The Cult…, σ. 24 , 75--76, Για το εκπληκτικ θαμα της περιφορς των λειψνων στο παραλιακ Βοσφρου βλ. W. Mayer “The Sea Made Holy. The Liturgical Function of the Waters surrounding Constantinople”, Ephemerides Liturgicae 112 (1998) 459--
468
622 Remus Rus, Dictiomar Enciclopedic de Literatura Crestina din primul mileniu, Εκδ. Lidia, Bucuresti 2003,
σ.871, βλ. Johan Leemans, Wendy Mayer, …, ο.π. σ. 10
623 Του ιδου, πιστολ 156, νεπγραφος (60) π λεπτ PG 32, 613B, ΕΠΕ 3, σ. 370
624 Ο επσκοπος Τμης Vetranion, μεγλος υπερασπιστς του δγματος της Νικαας διχτηκε απ τον διο τον αυτοκρτορα Ουλη. Σμφωνα με τον Σωζμενον, ο Vetranion εξορσθηκε και πθανε.
625 Σμφωνα με τους ερευνητς, ο παραλπτης προς τον οποο ο Μγας Βασλειος στειλε τις επιστολς 164 και 165 δεν μπορε να εναι ο πσκοπος της Θεσσαλονίκης. Οι Ερευνητς G. Pfeilschifter, J. Mansion και J. Zeiller, που εχαν ασχοληθε την εκκλησα των Γτθων στην περιοχ της Μικρς Σκυθας, θεωρον τι ο συγγραφας της επιστολς που συνδευε τα ιερ λεψανα του μρτυρος Σββα ταν ο επσκοπος Τμης Vetranion. Ο καθηγητς Ioan Coman υποστηρζει τι ο παραλπτης των επιστολν 164 και 165 του Μ. Βασιλεου πρπει να εναι ο Ασχλειος της Τμης, ο διδοχος του Vetranion. Βλ. Ştefan C. Alexe, Saint Basile le Grand et le christianisme roumain au IV siècle, Studia Patristica 17 (τεχος γ΄) 1049--1052, by Elizabeth A. Livingstone, Ed. Pergamon Press Ο καθηγητς Mircea Păcuraru υποστηρζει τι ο Μγας Βασλειος σθειλε τις επιστολς 164 και 165 στον επσκοπο της Τμη Vetranion Betranion, Καππαδκος και αυτς στην καταγωγ, μεγλος υπερασπιστς του δγματος της Νικας βλ. Pr. Prof. Dr. Mircea Păcuraru, Sfinți Daco--Romani şi Români, Trinitas, Iaşi, 2007, σσ. 50--51
626 Πρκειται για την περιοχ Μικρ Σκυθα (Scitia Minor), η σημεριν Δοβρουτσ της Ρουμανας, που
υπρχαν οι Ελληνικς πλεις στρια,Τμις, Κλατις
627 Ο γιος Σββας βρκε μαρτυρικ θνατο «δι ξλου και δατος» στον ποταμ Buzău, στις 12 Απριλου 372 βλ. . Ştefan C. Alexe, ο.π. σ.1049
628 Μ. Βασιλεου, πιστολ 164΄, σχολίῳ, πισκπ Θεσσαλονκης, PG 32, 636B, ΕΠΕ 2, σ. 164
629 Του Ιδου, πιστολ 165, σχολίῳ, πισκπ Θεσσαλονκης, PG 32, 640A, ΕΠΕ 3, σ. 262
630 Αποστ. Διατ. ΣΤ΄30, 2, 2 ΒΕΠΕΣ 2, σσ. 115--116 και Η΄ 33, 8--9 2 ΒΕΠΕΣ 2, σ. 165
631 . Χρυσοστμου, Εις Μρτυρας PG 50, 663
632 Απ. 6,9
633 Ο 83ος καννας της ν Καρθαγν συνδου ριζε «Θυσιαστριον, ν οτε σμα, οτε λεψανον πκειται μρτυρος, καταστρεφσθω».Αυτ η παρδοση φανεται τι δεν εχε επικρτηση παντομχρι τη Ζ΄ Οικουμενικ Σνοδο, η οποα διατσσει δια του ζ΄ καννος: «σοι ον σεπτο ναοκαθιερθησαν, κτς γων λειψνων μαρτρων, ρζομεν ν ατος κατθεσιν γενσθαι λειψνων μετ τς συνθους εχς, δ νευ γων λειψνων καθιερν ναν καθαιρεσθω, παραβεβηκς τς κκλησιαστικς παραδσεις»
634 Πρωτοπρεσβυτρου Κωνσταντνου Καραϊσαρδης, Ο Χριστιανικς Νας Λειτουργικ και Θεολογικ
Θερηση, Αθνα , 2007, 173
635 Ιωννου Φουντολη, Εσαγωγικν σημεωμα στο Εχολγιο Δ΄ γκαινιαστικν, εκδ. Ιερς Μονς Σμωνος Πτρας, γιον Όρος 2003, σσ.ζ΄--η΄
636 Ατθι, σ. ζ΄ Ο καθηγητς παραπμπει στον γιο Συμεν Θεσσαλονκης «Διλογος», κεφ. ριζ΄
637 Ατθι, σ. 174
638 Ατθι, σ. 176
639 Ατθι, σ. 177
640 Ο γιος Γρηγριος ο Θεολγος εγκαινιζοντας τον να του αγου Μμαντος στη Ναζιανζαναφρεται σ’αυτ τα εγκανια.
641 γου μβροσου, πιστολ 22,13, PL 16, 1023
642 γου υγουστνου, In Natali Cypriani martyris, Λγος 310, 2 PL 38, 1413
643 Πρωτοπρεσβυτρου Δρ. Κωνσταντνου Καραϊσαρδης, Η συμβουλ του π. Δημητρου Στανιλοε στη μελτη των λειτουργικν θεμτων, Αθνα, 1997, σ. 192
644 Ατθι, σ. 83
645 Ατθι, σ. 192
646 Ατθι, σσ. 191--192
647 Βλασου, Ιω. Φειδ, Εκκλησιαστικ Ιστορα Α΄, σ. 288
648 Π.Β.Πσχου, γιοι οι φλοι του Θεο, Αθνα 1995, σ. 149 παραπμπει στον ιερ Χρυσστομο PG 61,
540.
649 Παναγιτου, Τρεμπλα, Η τιμ της Θεομτορος και των Αγων, Εκδ. Αδελφτης Θεολγων «Ο Σωτρ», Αθναι 1999, σ. 67
650 Παναγιτου Κ. Χρστου, Γρηγριος ο Θεολγος Βος--Συγγρματα-- Θεολογικα Αντιλψεις, εισαγωγστο πρτο τμο του Γρηγορου του Θεολγου ν Ε.Π.Ε. σ. 28
651 Γρηγορου του Θεολγου, Λγος ΜΔ΄, Ες τν καινν Κυριακν, 1, PG 36, 608A
652 Αυτθι, 1, PG 36, 608B
653 Αυτθι, 1, PG 36, 608B, Εγκαινιζεται η Εκκλησα ως οκος νας του Θεο, αλλ τα εγκανια της Εκκλησας ως σμα Χριστο πρπει να επεκταθε και στα μλη του σματος, στους Χριστιανος «στις σμν μες , ο Θεο νας εναι τε κα κοειν ξιωμνοι κα γνεσθαι» Ατθι, 4, PG 36, 612A
654 Ευχολγιον το Μγα της Κατ νατολς ρθοδξου Καθολικς κκλησας,Εκδ. Αστρ, Αθνα 1970 Εγκανια Ναο, Ες τον σπερινν, σ. 294
655. Χρυσοστμου, πιστολ 126, Ρουφν Πρεσβυτρ, PG 52, 687, ΕΠΕ 38, 246
656 James C. Skedros, ο.π. σ. 300
657 Ατθι, Ες Ευστθιο Αντιοχεας, 2, PG 50, 600, ΕΠΕ 37, σ.132134
658 Ατθι, 2, PG 50, 600, σ.134
659 Ατθι, 2, PG 50, 600, σ. 134, Για την σημασα και τον ρλο των μαρτρων στη ζω της Εκκλησας βλ. N. Mladin, Martirii Ortodoxiei, Sibiu 1945
660 Γρηγορου Θεολγου, Ποημα 10, Περ ρετς, 749--752, PG 37, 734, ΕΠΕ 9, σ.210



Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...